Tanınmış Türk Destanları, Türk mitolojisinde en çok bilinen efsâneler şu şekildedir:
Bozkurt
Bilinen en eski Türk efsânelerinden biridir. Tüm Türk halklarında çeşitli şekilde yaygındır. Efsâneye göre Türkler düşmanları tarafından tamamen yok edilirler. Sadece iki çocuk sağ kalır. Tengri’nin gönderdiği kutsal bir dişi kurt çocukları besler büyütür ve korur. Kurt, bir çocuktan gebe kalır ve on yavru doğurur. Bu on çocuk gelecek Türk toplulukların hükümdarlarıdır.
Ergenekon
Türkler büyük bir yenilgiye uğradıktan sonra çadırlarını toplayıp göç ederler. Tengri’nin gönderdiği kutsal bir kurt Türklere kılavuzluk eder ve onları verimli toprakları olan, etrafı dağlarla çevrili büyük bir ovaya götürür. Birkaç kuşak sonra Türkler bu ovaya sığmaz olurlar. Bu kez bir kurt onlara etraflarını çeviren dağlardan birisinin madenden oluştuğunu gösterir ve demirciler bu dağı eritirler. Halk ovadan çıkar ve tekrar bozkırların egemenliğini ele geçirdiklerini tüm bozkır halklarına duyururlar. Bu güne nevruz adı verilir.
Oğuz
Bu destan Türklerin atası olarak bilinen Oğuz Kağan’ın hayatını anlatır. Doğumundan ölümüne ve devleti oğullarına pay edişine kadar geçen destanda, Oğuz’un eşleriyle tanışması, oğullarının doğumu ve savaşlar da bulunmaktadır.
Manas
Dünya’nın en uzun destanı olan Manas destanında, daha küçük yaştan kahraman olacağı bilinen Kırgız Manas’ın hikâyesi anlatılmaktadır. Manas’ın dostları tarafından ihanete uğratılıp öldürüldüğü söylenir. Mezarı başında ağlayan hayvanlar Manas’a ağıt yakarlar ve Göktanrı acıyarak Manas’ı diriltir. Manas da kendisine ihanet eden dostlarının peşine düşer.
Türeyiş Söylenceleri
Türk mitolojisinin en mühim özelliklerinden birisi her kabîlenin, ne kadar ufak da olsa şahsi bir türeyiş efsânesine sâhip olmasıdır. Örneğin Oğuzname’de her sözü edilen kabîlenin ilk önce türeyiş efsânesi anlatılır. En önemli ve en tanınmış efsâne Türkler’in ortak türeyiş efsânesidir. Bu efsâne neredeyse her Türk topluluğunda tanınır ve en eski Türk hükümdarlarının, Göktanrı’nın gönderdiği bir kurt ile çiftleşmesinden türediğini anlatır. Bazı versiyonlarda bir dişi kurdun en son Türk olarak kalmış bir erkek çocuğu ile, diğer versiyonlarda ise Göktanrı’nın bir erkek kurt kılığında hükümdarın kızı ile çiftleştiği anlatılır. Diğer iyi tanılan bir türeyiş efsânesi Kırgız halkının türeyiş efsânesidir.
Bu efsâneye göre kutsal bir gölün suyundan gebe kalan kırk kız ilk kırgızları oluşturur.
