İshakkuşu (Otus scops)

Bölgenin en küçük baykuşudur. 16-20 cm boya, 53-64 cm kanat açıklığına, 60-135 g kütleye sahiptir. Küçük boylu “kulaklı” bir baykuştur. Genellikle ağacın gövdesine yaslanmış bir dalda tüner, yerini çoğu kez sesiyle belli eder, ağaç gövdesinde mükemmel kamufle olur bu nedenle fark etmesi zordur. Sığırcık boylarındadır. Dik duruşludur; uyarı halindeyken kulak tüylerini gösterir. Gri, kahverengi ve kızıl kahverengi tüyleri vardır. Yüzü gri, göz etrafı daha koyu grimsi kahverengidir. Silik, bej renginde bir kaş bulunur. İris sarı, gaga siyahtır. Tepe, kulak tüyleri ve üst kısımlar kahverengi gri renktedir ve üzeri ince koyu çizgilerle kaplıdır. Ense, tepe yanları ve omuzlar belirgin şekilde krem rengi beneklidir. Alt kısımlar enine koyu çizgilerle süslenmiş, arada beyaz benekler bulunur. Diğer baykuşların aksine ayakları tüysüzdür. Uçuş sırasında oran olarak uzun ve dar kanatları belirir.

Evrimsel Tarih ve Taksonomi

Baykuşgiller (Strigidae) familyasında sınıflandırılan bir baykuş türüdür. Otus cinsinin taksonomisi, tüy benzerlikleri nedeniyle karmaşıktır. İshakkuşu bir zamanlar şimdi ayrı türler olarak kabul edilen en az 11 diğer taksonu içeriyordu. Hatta yakın zamanda, Kıbrıs ishakkuşu (Otus cyprius), vokalizasyon farklılıkları ve bazı tüy farklılıkları temelinde ishakkuşundan ayrıldı.^{[6], [5]}

Ekolojik Dağılım ve Habitat

Açık ve yarı açık yaprak döken ormanlık alanlarda, parklarda, meyve bahçelerinde, plantasyonlarda, aynı zamanda koruluklu tarım arazilerinde ve büyük bahçelerde, nehir kenarı ormanlarında, yol kenarındaki ağaçlarda ve küçük kasabaların sessiz meydanlarındaki ağaçlarda ürer; örneğin Rusya’da karışık ve açık iğne yapraklı ormanlarda ve ardıç (Juniperus spp.) ormanlarında yerel olarak bulunur; Pakistan’da kuru, kayalık arazide ardıç çalılığı ve pırnal meşelerde (Quercus ilex) bulunur; genel olarak, uygun yuva ve konaklama alanları olan ağaçların iyi bir örtüsünü ister ve bol miktarda büyük böcek avı olan açık araziye bitişik olmalıdır; kapalı ormanlar ve geniş açık alanlardan kaçınır. Afrika’daki üreme alanlarında, yoğun çalılıklarla kaplı ormanlık savanları ve uzun otları tercih eder; Senegal’de yoğun bambu ormanlarında bulunur. Deniz seviyesinden yaklaşık 2.000 m’ye kadar ürer; Pakistan’da yer yer 3.000 m’ye kadar yükselir.^[7]

Popülasyon ve Koruma Statüsü

Küresel olarak nesli tehdit altında değildir (IUCN LC). 1990’ların ortasında, Avrupa popülasyonu 77.000-96.000 çift olarak tahmin edildi, ayrıca Avrupa Rusya’sında 50.000 çift ve Türkiye’de 30.000 çift olduğu düşünülüyor; ana kaleleri İspanya ve Hırvatistan’da, sırasıyla yaklaşık 32.000 ve 21.000’dir; sayılar genellikle sabit veya azalmıştır; Avusturya, İsviçre ve Ukrayna’da %50’den fazla düşüş yaşanmıştır; Macaristan’da bazı artışlar olmuştur. Rusya’daki uygun habitatlarda nadir olmadığı düşünülmektedir; Lübnan’da, Bekaa vadisinde bol miktarda bulunur (1974); İsrail’de böcek ilacı kullanımından dolayı belirgin bir nüfus azalması olsa da, 1970’lerden bu yana bir miktar toparlanma görülmüştür. Avrupa’da yaşam alanı değişiklikleri ve böcek popülasyonlarının azalması nedeniyle belirgin bir yayılım daralması yaşanmıştır: Fransa’da, kuzeye doğru daralmıştır, 1936’dan bu yana ülkenin kuzey yarısındaki birçok bölgede yok olmuş ve diğerlerinde yalnızca tesadüfi olarak bulunmuştur, muhtemelen yaygın büyük ölçekli tarım nedeniyle büyük böcek popülasyonlarının azalması veya oyuk ağaçların sayısının azalmasıyla ilgilidir; İsviçre’de eski üreme alanlarının birçoğunda yok olmuş, bağcılığın yayılması ve tarımsal yoğunlaşma nedeniyle habitat parçalanmıştır; benzer bir tarih Avusturya’da yaşanmıştır, burada 1983’te yaklaşık 50-150 çiftten 1990’ların ortalarında 20-30’a düşmüştür. Ancak, Almanya’nın güney ve orta kesimlerinde birkaç yeni üreme kaydı bulunmaktadır.^[8]

Davranış ve Etoloji

Gececil bir kuştur, karanlıkta avlanır ve alacakaranlık saatlerinden kaçınır. Yuvasını deliklere yapar eğer doğal ağaç delikleri yoksa yuva kutularını benimser. Kulaklı orman baykuşu gibi, kamufle olmak için sert, uzun bir duruş sergiler. Alarma geçtiğinde kulak tüylerini gösterir.^[9] Dişiler, bazen diğer türlerin yuvalarını kullanarak bir kovukta 2-6 yumurta bırakırlar. Hem erkek hem de dişi yavruları besler. Beslenme sırasında veya üreme çağrısı olarak yetişkinler tarafından çıkarılan hafif bir ‘drrr-drrr‘ sesi vardır. En yaygın duyulan ötüşü, 2-3 saniyede bir tekrarlanan kısa, derin, ıslık şeklinde bir ‘tyuh‘; kolayca taklit edilebilir ve yaklaşık 1 km uzaklıktan duyulabilir.^[9] Çoğunlukla göçmendirler; güneydeki popülasyonlar kısmen göçmen ya da yerleşiktir. Alttür mallorcae tüm yıl Balearics ve güney ve doğu İspanya’da mevcut olmakla birlikte, kış sayıları önemli ölçüde azalmasına rağmen, göçmenler muhtemelen geçiş dönemlerinde kuzeyde sıkışıp kalmış Afrika’ya kısa mesafeli göçler yapıyorlar. Kalan popülasyonlar, Ağustos ayından itibaren üreme alanlarını bırakarak Afrotropik savana bölgelerine ulaşır; Mart sonundan itibaren göç dönüşü başlar. Aile göç sırasında birlikte kalabilir.^[7]

Diyet ve Metabolizma

Çoğunlukla böcekler ve diğer omurgasızlar; ayrıca solucanlar, örümcekler ve bazı küçük kuşlar, sürüngenler, amfibiler ve memelilerle beslenir. Böcek avları çoğunlukla Düzkanatlılar (Orthoptera), Kınkanatlılar (Coleoptera) ve Pulkanatlılar (Lepidoptera) oluşturmaktadır; diğer avlar arasında kabuklular (amfipodlar, izopodlar), ağaç kurbağaları (Hyla spp.), Kızıl ardıç (Turdus iliacus) büyüklüğündeki kuşlar ve fareler yer alır; yarasalar ve köstebekler nadiren avlanır. Güney İspanya’da, 159 av öğesinin %94.3’ü omurgasızlar, %2.5’i sürüngenler, %1.2 amfibiler, %1.2’si fareler ve %0.6’sı kuşlardan oluşur; kuzey İtalya’da ise 504 üreyen kuşların avının %98’i böcekler, %0.8’i örümcekler, %1.0’ı memeliler ve %0.2’si kuşlardan oluşur.^[10] İtalya’da da ana avlar üreme döneminde çekirgeler (Tettigonidae) ve kışın sivri fareler (Soricidae).^[11] Tünekten avlanır, ayaklarıyla avı yakalamak için uçarak aşağı iner ayrıca yürüyerek avlanır, küçük avları gagasıyla yakalar; solucanları gagasıyla topraktan çeker; hızlı hava takibi sonrasında ayaklarıyla güveleri yakalar. Küçük böcekler bütün olarak yutulur; daha büyük olanlar ve omurgalılar parçalanır; kuşlar tüyleriyle birlikte parçalanır. Gececildir, nadiren gündüz avlanır.^[12]

Etimoloji

İshakkuşu, İsveçli doğa bilimci Carl Linnaeus tarafından 1758 yılında Systema Naturae’nin onuncu baskısında resmi olarak tanımlandı. Linnaeus, İtalyan doğa bilimci Ulisse Aldrovandi’nin 1599 tarihli açıklamasını alıntıladı, tüm baykuşları Strix cinsinde yerleştirdi ve binomial isimlendirmesini Strix scops olarak belirledi. İshakkuşu şimdi 1769 yılında Gallerli doğa bilimci Thomas Pennant tarafından tanıtılan Otus cinsinde yer almaktadır. Cins adı, “kulaklı baykuş” anlamına gelen Latince otus kelimesinden türetilmiştir. Tür epiteti “scops“, antik Yunanca “skōps” kelimesinden gelir. Terim, Antik Yunan kökenli olduğuna inanılmaktadır; halk etimolojisi onu “alay etmek” anlamına gelen σκώπτω (skṓptō) veya “incelemek” anlamına gelen σκέπτομαι (sképtomai) ile ilişkilendirir.^{[13], [14], [15]}

Gözlem Bilgileri

İstanbul, Riva çayırlarında üreme döneminde, avlanan birey gözlemlendi. Fotoğraf çekilirken Nikon D7100 gövde, Tamron 100-400 mm objektif kullanıldı. Video görüntüsü ise İstanbul, Büyükçekmece iğne yapraklı ormanlarında Tamron 150-600 mm G1 lens, Nikon D5300 gövde ve projeksiyon fener yardımı ile kaydedildi.