Mangus – Türk ve Altay mitolojisinde canavar, hortlak, dev, ejderha gibi içeriklerin tamamını kapsar.
Türk dillerinde Mangıs, Mongus, Mogus ve Moğol dillerinde Mongas, Mangas olarak yer alır.
Mangus’lar
Amırga Mongus korkunç bir devin adıdır. Andalma Moğus ise Erlik tarafından yaratılmış bir canavar olup denizden dilini çıkararak insanları yakalayıp yutar. Moğol mitolojisinde Karamangıs adlı bir ejderha bulunur.
Tunguz ve Mançu dillerinde de benzer anlamlarla yer alır. Buryatlarda geçen Mangaday (Mangatkaş) ise çok başlı ejderhadır. Dünyanın sonunda yaşarlar ve çok iri cüsselidirler. Çoğu zaman siyah ve sarı renktedirler. İrandaki ateşperest büyücü/rahipleri ifâde eden Maguşlar (Mecusiler) ile ilgili olduğu öne sürülmektedir, fakat aradaki kavramsal bağlantı yeterli değildir. Olası bir açıklama benzer sözcükler nedeniyle anlam kayması gerçekleştiğidir.
Maguşlar ateşperest rahip sınıfıdır. Sihir yapabilme, rüyâları yorumlayabilme ve göğe bakarak öngörülerde bulunabilmeleriyle tanınmaktaydılar. Maguşların bu güçleri nedeniyle Mazdek ve Zerdüşt dini üzerinde etkili oldukları söylenir. Zerdüştlük’ün Ateşperestlik olarak algılanmasıyla birlikte Ateşgede (Ateş Tapınağı) rahipliği yapmışlardır. Azerbaycan tarihindeki Maglar ile de alâkalı bir kavram olrak görünmektedir.
Mangus’un Etrüsk mitolojisindeki Mantus adlı Şeytâni varlık ile de bağlantısı olama ihtimali vardır.
Mecûsî
Mecûsi (Mecūsi, Arapça ve Farsça: مجوش, çoğulu Mecus) – Aslen Zerdüşt (genellikle din adamı) anlamına gelen bir terim. Türk Dil Kurumu sözlüğünde “ateşe tapan” olarak açıklanan bu sözcük çok önceleri Maguş anlamına gelen teknik bir terimdi ve olumsuz bir anlam taşımıyordu. Endülüs’te Pagan’lara Mecûsi deniyordu.
Bunların bir kısmı Mozarab statüsündeyken bir kısmına sadece Mecûsi deniyordu.
Maguş
Maguşlar – Kuzey İran´da kurulmuş olan antik Media krallığının rahip sınıfı. Maguşlar sihir yapabilme, hadisleri ve rüyâları yorumlayabilme ve astrolojik öngörülerde bulunabilmeleriyle ünlüydüler.
Maguşların bu ritüel bilgisi nedeniyle Zoroastrianizm´in tek gerçek rahipleri olduklarına inanılırdı. Maguşların Zoroaster´i etkileyip etkilemedikleri ya da onun takipçisi olup olmadıkları bilinmemektedir. Maguşlar, “Efendi Tepesi” denen tepenin üzerinde hiç durmadan atadan oğula saat tutarlardı.
Büyük yıldız görünene kadar bu saatin tutulacağı ve yıldız göründüğünde de büyük kurtarıcının geleceğine inanırlardı. Maguşlardan İncil´de de söz edilmektedir.
Maguşlar, Ahameniş İmparatorluğu’nun MÖ 550’de kurulmasına kadar olan dönemde yaşamış dini bir Pers kastıydı.
Perslerin dini ve cenazevi işlerine bakıyorlardı. Sonradan Zerdüşt dinini kabul ettiler ve Zurvanizm mezhebini oluşturdular. 10. yüzyıldan sonra Zurvanizmle ilgili bir kayıda rastlanmaz. Farsça’dan sırasıyla Yunanca’ya ve Latince’ye geçmiş Maguş sözcüğü Kitabı Mukaddes’in Türkçe çevirilerinde müneccim, kâhin veya yıldızbilimci olarak geçer. Magus sözcüğü Batılı dillerde büyü anlamına gelen magic vb. sözcüklerin kökenini oluşturur.
Amırga
Amırga veya (Amırga Mangus) – Türk ve özellikle Moğol mitolojisinde canavar. Amurga (Aburga, Aburya, Avraga, Abarga, Avraya) olarak da söylenir. Vahşî, korkunç ve devâsa yaratık.
Korkunç bir dev olarak görülür. Ayrıca Tuvalarda güreşçilerin yükseldiği en son seviye ünvanı da bu adla anılır. Aparmak, kapmak, alıp götürmek anlamlarını içerir.
Ayrıca avlamak fiili ile de bağlantılı görünmektedir.
Etimoloji
(Man/Ban) ve (Moğ/Boğ) kökünden türemiştir. Boğaz, boğmak fiilleriyle bağlantılı olabilir. Ayrıca Man kökü heybetlilik ve büyüklük ifâde eder. Türkçede Yağan/Yağna, Moğolca Zağan, Tuvaca Çağan sözcükleri ile aynı kökten gelir ve bunların tamamı fil demektir. Mag/Bağ kökünün büyü ve şamanlık ifâde eden kavramlarla (Bahşı, Bağı gibi…) yakın alâkası bulunmaktadır.
