Oymak İyesi Nedir; Türk, Moğol ve Altay mitolojilerinde kabîlenin veya aşiretin koruyucu ruhu.
Oymag İyesi veya Oyu (Oyuv, Uyıv) İyesi olarak da bilinir. Bazen Uruk (Urug, Urıv) İyesi tabiri de benzer bir anlamı ifâde etmek için kullanılır.
Moğollar Aymag Ezen olarak bilirler. Her aşiretin farklı bir koruyucu ruhu vardır. Türklerde pek çok boyun veya oymağın kurucusu olan ve kendi adını taşıyan bir atası bulunur. Bu ata genellikle o boyun veya oymağın koruyucusu olarak kabul görür. Örneğin:
- Kazak Han: Kazakların Atası olarak kabul edilir.
- Kıpçak (Kıfçak) Han: Kıpçak boyunun atasıdır. Bir ağacın kovuğunda doğmuştur.
- Kırgız Han: Kırgız ulusunun kurucusu ve koruyucusudur. Yenisey ırmağının kaynağında oturduğuna inanılır.
- Abakan Han: Hakasların ve Abakan boyunun koruyucusudur.
- Merde Han: Altay Türklerinin atası ve koruyucusu olduğuna inanılır. Yağmur yağdırma gücü vardır. Bilgelik ve dehâ anlamları içerir. Mergen sözcüğü ile aynı kökten gelir.
- Tileg (Dilek) Han: Teleğüt Türklerinin ilk atası olarak kabul edilir. Adı Merkür gezegenine verilmiştir. Dilemek fiili ile bağlantılıdır. Teleğüt ismi ile de ilgilidir.
- Türügeş (Türkeş, Dürkeş) Han: Türkeş boyunun kurucusudur. Soyundan on boy türemiştir, beşi batıda beşi ise doğudadır. Türemek, Töre ve Türk kelimelerinden gelir.
- İlemen Han: İlemen boyunun atasıdır. İl sahibi, il alan demektir.
- Kuzar (Kozar, Hazar) Han: Hazar boyunun kurucusu ve Azerilerin atasıdır. Sözcük soğukluk, kuytuluk anlamlarını içerir.
- Mugal (Moğol, Mungal) Han: Moğolların atası olarak bilinir. Sıkıntı verici bir bölgede yaşadığı için bu adı aldığı söylenir.
- Tatar Han: Tatar boyları onun soyundan türemiştir. Tatar sözcüğü atlı, posta sürücüsü demektir.
- Saklab Han: Saklap boyunun atasıdır. Saklamak ve sakınmak anlamları içerir.
Türklerde aile ve sülâle gibi alt birimleden sonra toplumsal örgütlenmenin ilk aşaması oymaklardır. Aşağıda Türk toplumsal hiyerarşisi verilmiştir.
- Oguş/Yuğuş: Aile
- Urug/Uruk: Sülâle
- Oymak/Aymag: Aşiret
- Bod/Boy: Kabîle, Kavim
- Bodun/Budun: Federasyon
- Ulus: Millet
Oba İyesi
Oba İyesi – Türk halk inancında obanın koruyucu ruhudur. Her obanın kendi koruyucu ruhu olduğuna inanılır. Obalar, göçebelerin konak yeri ve burada konaklayan aşiretlerdir. Oba İyesi de Oymak İyesi ile birlikte değerlendirilmesi gereken, çünkü benzer ve yakın özellikler taşıyan bir varlıktır. Oba, göçebelerin konak yeri ve burada konaklayan aşîrettir. Genişlik, birlik, yaygınlık ifâde eder.
Önemli Boy Adları:
Abakan, Abay, Abdan, Aday, Agıs, Akı, Akman, Aktaz, Alaç, Alakçın, Alan, Alaşa, Alçın, Alha, Almat, Altın, Anav, Andarcay, Ank, Appak, Ara, Arday, Argın, Arık, Arlat, As, Asak, Asık, Atıgay, Ayan, Aydurgaz, Ayıt, Aymak, Badanın, Baday, Bagana, Bagıs, Bağa, Bakal, Bakay, Baktı, Baraba, Barga, Bargı, Barın, Barmak, Barlas, Basmıl, Batan, Bataş, Batrak, Baybaktı, Bayıd, Bayıs, Bayraç, Baysıyık, Bakbulat, Bekler, Belek, Beltir, Berin, Beriş, Bıraş, Biyüm, Boğaca, Bonan, Burçıgın, Borçığıt, Börkimek, Buçay, Buğanay, Bura, Burkaz, Busurman, Buşman, Butbay, Bükeceme, Bükrü, Büler, Bürcen, Calman, Canıs, Capalag, Cappas, Captu, Carud, Cekey, Celden, Cerid, Cirik, Culut, Cumart, Cumuk, Curu, Cuvuş, Cuy, Cüğüldek, Çabalak, Çağaldak, Çahar, Çaka, Çal, Çalbak, Çalgar, Çalım, Çalman, Çaltaz, Çanşık, Çaplan, Çapraştı, Çaptı, Çavdur, Çavgatı, Çavkaçık, Çavlay, Çeçey, Çekli, Çeküy, Çelim, Çerkeş, Çetim, Çetti, Çığal, Çımbır, Çıtak, Çibeney, Çiğendik, Çiğil, Çiken, Çilbek, Çiltek, Çimbil, Çolım, Çoros, Çökür, Çömekey, Çuktay, Çungar, Çunkara, Çunkay, Çuran, Çurtay, Çümekey, Çürçet, Dahur, Danrık, Darkad, Daşkı, Daz, Dolgan, Doylat, Dörbet, Dulat, Duvan, Eçiğ, Edigene, Elteke, Ergenekti, Esetemir, Esti, Eyüge, Gele, Geyne, Göklen, Halaç, Harçın, Hasar, Horzum, Hotamış, Hoton, Hotogot, Ilaman, Irgıt, Istı, İdeger, İldet, İlmen, İney, İrge, İrgir, İrkit, İrtiş, İstek, İtemke, Kaç, Kaçan, Kaçar, Kaçay, Kaçın, Kaçkar, Kadırşa, Kağşal, Kağoçı, Kakı, Kalkaman, Kalmak, Kamasm, Kamaş, Kan, Kanay, Kandı, Kangalas, Kanıldı, Kank, Kanlı, Kar, Karaba, Karaga, Karagas, Karağunas, Karakçı, Karaman, Karavul, Karay, Karayım, Karkas, Karpık, Karşı, Kasar, Kasay, Kaş, Kaşkay, Katso, Kayanı, Kayduk, Kazay, Keldey, Kelesin, Keneges, Kengerme, Kereş, Kerey, Kerderi, Kergil, Kergit, Kerler, Keştin, Ketsik, Kıdık, Kır, Kıra, Kırık, Kışak, Kıtay, Kıyak, Kıyan, Kıyat, Kineges, Kineki, Kirderi, Kireyit, Kisek, Kisey, Kite, Kolçık, Koldıkay, Kongı, Kongur, Konrat, Korçu, Kosay, Koşut, Kotı, Koy, Koybal, Köbök, Ködyö, Kökim, Kökmürün, Köl, Kölpeş, Kösögölü, Kösön, Köyö, Ku, Kuba, Kuban, Kudagaçın, Kumandı, Kumuk, Kun, Kunçay, Kundur, Kuralas, Kurama, Kurçık, Kurıkan, Kuskal, Kuvakan, Kuvandık, Kuvuk, Kuyan, Kuydu, Kuzgan, Küçey, Küğerik, Küğüs, Küldenen, Kürüme, Küsün, Kütküleç, Küyüs, Lala, Lakay, Madır, Madyar, Mançu, Mangıt, Mangıtay, Masak, Maskar, Maşak, Matay, Mayma, Merket, Mılış, Mırış, Miltek, Minçe, Mireke, Mirgek, Misit, Mişer, Miter, Monak, Monguldar, Mongur, Monguş, Morun, Mundus, Mungal, Munşak, Mülgü, Mürküt, Müyten, Nayhan, Nayman, Negüs, Nogay, Oçu, Ogutur, Ongrat, Ordos, Orus, Oşaktı, Oyrat, Öled, Ölet, Öndün, Ötemişö, Palan, Parat, Paylagas, Polu, Pürü, Sabay, Sadır, Sagay, Sağır, Sakar, Saknı, Salar, Salcığıt, Saluk, Samadın, Samay, Sambat, Sanglı, Sarar, Sarbas, Sart, Sartul, Satıkay, Sayak, Sebe, Selmek, Senrik, Sıbak, Sıban, Sıykım, Sirgeli, Soğ, Sokulak, Soltu, Soyonk, Soyot, Söyündük, Subak, Sumruk, Sunak, Suvan, Suvar, Sönit, Süki, Şalkal, Şapak, Şaragaş, Şekti, Şeley, Şor, Şu, Şubı, Taban, Tabın, Tabunay, Tagap, Tagay, Tama, Tamyan, Tana, Tangdu, Tanıp, Taracak, Taraktı, Taralık, Tarduş, Tarlık, Tartkın, Tatos, Tayaş, Tayıt, Tazanay, Tazdar, Telenget, Teleğüt, Teley, Temeş, Tenet, Teney, Tepter, Terekeme, Teyni, Tilev, Tilik, Tobol, Tobus, Todaş, Tofa, Toğul, Toğulbay, Tok, Tokabay, Tokaç, Tokalak, Tokay, Tokmak, Tokman, Tokpak, Toksara, Tokum, Tolkan, Tongşon, Torduş, Torgul, Torgut, Toro, Tortkara, Töki, Tölek, Töles, Tölös, Töntürt, Tugabay, Tulatay, Tuma, Tuman, Tunguz, Turan, Tuyak, Tübey, Tübüş, Tüküçey, Tümed, Türküt, Uğrı, Uran, Urad, Urgu, Urkıt, Urus, Uryanhay, Uryankat, Ustu, Uvak, Uvanış, Uysun, Ülçeki, Üsergen, Üzemçin, Varsak, Vusun, Yabagu, Yağma, Yalan, Yamanbay, Yangak, Yaplan, Yarık, Yaramulu, Yarım, Yatı, Yavmut, Yemti, Yıdak, Yıltas, Yıttas, Yobır, Yomut, Yudak, Yurmatı, Yurtas, Yüğeçi, Yüs, Yütü, Zakçı, Zarubay, Zunga.
