Masal Nedir; Gerçeküstü unsurlar taşıyan sözlü halk hikâyesi. Olağanüstü öğe, kahraman ve olaylara yer veren yaşanmamış öykülerdir.
Masallarda yer ve zamana bağlılık yoktur. Masal terimi öncelikle, Külkedisi, Ali Baba ve Kırk Haramiler, Keloğlan gibi ulusal ve uluslararası sözlü geleneğin ürünleri olan halk öykülerini kapsar. Ama sözlü gelenekle ilişkisi olmayan edebî yönü ağır basan bazı eserler de bu türün içinde yer alır.
Masallar, genellikle “masal anlatıcıları” tarafından kendisini dinlemeye hazır topluluklara anlatılır. Daha sonra derlemeciler tarafından yazıya aktarılır.
Masal Çeşitleri
Masallar farklı biçimlerde tasnif edilebilir. Örneğin Anonim veya Yazarlı masallar şeklinde bir sınıflandırma mümkündür. Konusuna göre ise en yaygın olarak aşağıdaki türlere ayrılırlar.
- Hayvan masalları
- Olağanüstü masallar
- Güldürücü masallar
- Zincirlemeli masallar
Hayvan masalları genellikle kısa masallardır. Geleneksel masallar dışında edebi br tür olarak yazarın hayalgücüyle oluşturulmuş masallar da mevcuttur. Örneğin, La Fontaine Masalları bu türün en güzel örnekleridir.
Masallarda, olağan varlıkların yanı sıra, peri, dev, ejderha gibi olağanüstü varlıklara da yer verilir.
Erteği
Erteği (İrteği, Ertek, Erteki) – Türk kültüründe Masal mânası taşır. Masallar yeryüzündeki tüm toplumlarda bir biçimde mevcuttur. Türk kültüründe de önemli bir yer tutarlar. Başlıca masal kahramanlarının adları aşağıda sıralanmıştır. İsimler Türk kültürünün ortak geçmişinden kaynaklandığı için Asya’da, Anadolu’da farklı masallarda ortaya çıkabilmektedir.
Örneğin son derece ciddi bir üslubu ve anlatım tekniği bulunan, sosyolojik altyapısı olan Korkut Ata öykülerindeki bazı kişilere daha basit çocuk masallarında rastlanabilmektedir. Bazen de masal kişileri mitoloji ile bütünleşmektedir.
Değişik efsanelerde yer almaktadırlar. Bu sözlükte verilen isimler belli başlı sık rastlanan adlardır. Daha ayrıntılı bir tarama ile bu sayı kat be kat artacaktır.
Türk masal kahramanlarının isimlerinde eril olanların sonundaki Han ünvanının kaldırılıp yerine Batır, Mergen gibi sıfatlar eklendiği veya başına Er gibi ekler getirildiği çeşitlemelere rastlanabilir.
Aynı şekilde dişil olanlarda ise Hanım yerine Hatun, Kız gibi sıfatlarla oluşturulmuş versiyonlar mevcuttur. Ayrıca lehçe ve şivelerdeki söyleyiş farklarıyla da yer alabilirler. Ancak bu karakterlerin geçtiği tüm masallarda birkaç kategoride farkları ortaya koyulabilecek ortak veya benzer öyküler ayrıntı çeşitlilikleri ile yer alırlar.
Masallarda geçen motifler de aynı şekilde ortak özellikler taşırlar. Pek çok öğe pek çok masalda benzer ifadelerle ve nitelemelerle geçer. Masal kültürü içerisinde pek çok ilave yan unsuru barındırır. Örneğin Türklerde Olonho (Olungu) veya Yomak (Comog) olarak adlandırılan ve şiir şeklinde anlatılan destanlar ile Bilmeceler ve hattâ Leyley (Laylay) da denilen Ninniler de masalların bütünleyicisi konumundadırlar.
Mitolojinin en önemli taşıyıcısı durumunda olan masallar, bilgi birikiminin kuşaktan kuşağa aktarılmasında büyük işleve sâhip olmuşlardır. Sözcük (Er/İr) kökünden türemiştir. Erte, ertelemek sözcükleriyle aynı kökten gelir. İrdelemek sözüyle bağlantısı da dikkat çekicidir.
Masalın özellikleri
- 1. Olağanüstü konular vardır.
- 2. Kahramanlar gerçeküstü özelliklere sâhip olabilir.
- 3. Yer ve zaman belirsizdir.
- 4. Her masaldan bir öğüt, bir ders çıkarılabilir.
- 5. Masallar kalıplaşmış bir tekerleme ile başlar.
- 6. Masallarda olağanüstü varlıklar (cin, peri, melek) bulunabilir.
- 7. Masallar kalıplaşmış tekerlemelerle biter.
- 8. Masallar hep mutlu sonla biter.
- 9. Niteliği ne olursa olsun her şeyiyle hayal ürünüdürler.
- 10. Olaya dayalı sanatsal kurmaca metinlerdir.
- 11. Yazılı ve sözlü edebiyat ürünüdür.
- 12. Masalın finalinde her zaman iyiler kazanır.
