Alp Er Tunga Efsanesi;
Alp Er Tunga veya Âlp Är Tonğa (Altay Türkçesi: İlb Er Tonga) – efsânevi bir Türk hakanıdır. “Alp” (yiğit, kahraman, bahadır), “Er” (erkek, adam) ve “Tonğa” (babür, kaplan) anlamındadır. Zaman zaman Saka Hanı olarak bahsedilir.
Adı ve Tarihsel Konumu
Tonga sözcüğü aslında leopar cinsinden yırtıcı bir hayvanın adıdır. Bir yiğitlik simgesi olarak alplara isim diye verilir.
Uzun saçlı olmak Tonga’yı çağrıştırdığı için alplar saç uzatırlar. Ayrıca cengâverler yırtıcı hayvanların özellikle de aslan, kaplan, pars, tonga gibi hayvanların postlarını giyerler. Bu postlar savaşçılığın sembolüdür. Alpar Tonga Han, yanında iki tane tunga (leopar) ile resmedilir, sırtında da bir post vardır, postun dişleri başının üzerinden görünür. Tüm Türk Dünyasında olduğu kadar, İran ve Ortadoğu haklarının pek çoğu tarafından tanınır. Selçukluların 33 atasından biri olarak sayılır. Yeraltındaki 100 sütunlu demir sarayında yaşar. Alpar (Alper) sıfatıyla anılır. Ayrıca, Divân-ı Lügati’t-Türk‘te ve Kutadgu Bilig de adı geçer: “Bu türk beglerinde atı belgülüg tonğa alp er erdi kutı belgülüg” (Bu türk beyleri arasında adı meşhur olanı Tonğa Alp Er idi). İran destanı Şehnâme‘nin kahramanlarından Efrasiyab (Afrasyab)’la aynı kişi olduğu belirtilir.
Şehname’ye göre İran – Turan savaşları sırasında Zaloğlu Rüstem ile giriştiği mücâdele sırasında pusuya düşürülüp öldürülmüştür.
Türklerde isim olarak kulanılan ve dikkat çeken diğer yırtıcı hayvanlar şunlardır: Arslan/Arstan, Kaplan/Kaplaz, Öşek/Üşek (Vaşak), Bars/Pars (Leopar), İrves/İrbis (Kar Kaplanı), Yolvas/Colbas (Bozkır Parsı)…
Etimoloji
(Ton/Tun) kökünden türemiştir. Moğolcada Ton sessizlik ve Tonoh yağmalamak, Kırgızcada Tono yolkesmek anlamlarına gelir. Leopar, Panter demektir. Ayrıca Türkçede Ton/Tong sözcükleri donanımlı olmayı ifâde eder.
