Halk öyküsü olan Melikşah ile Güllü Han’ın konusu, özetle şöyledir:
Bir ülke vardır. Adı, Onya Geylâni olan bu ülkenin Adil Şah adında bir hükümdarı vardır. Uzun zaman çocuğu olmayan bu hükümdar, günün birinde veziriyle birlikte çıktığı seyahat sırasında yolda derviş kılığına bürünmüş Hızır ile karşılaşır. Kendisinin bir çocuğu olacağını ancak kendisi gelmeden çocuğa isim verilmemesini isteyen derviş kılığındaki Hızır tarafından verilen elmayı karısıyla bölüşerek yiyen hükümdarın, bir oğlu olur. Çocuk doğduktan bir zaman sonra tekrar gelen Hızır, çocuğa Melikşah adını verdikten sonra kayıplara karışır.
Büyüyüp evlilik çağına gelen Melikşah, günün birinde ava çıkar. Bu av sırasında karşısına çıkan Hızır tarafından resmi yapılarak kendisine verilen Yemen hükümdarının kızına âşık olur. Yemen hükümdarının kızına âşık olduğunu sazı aracılığıyla babasına anlatır. Bu olayın üzerinden fazla bir zaman geçmeden yaşamını yitiren Adil Şah’ın yerine oğlu Melikşah, tahta geçer. Yemen’e gitmek üzere yola çıkan ana-oğul, bu yolculuk sırasında pehlivanın birinin evine konuk olurlar. Bu konukluk sırasında annesiyle pehlivan, gizlice evlenmeyi kararlaştırırlar.
Ama bu evliliğin gerçekleşmesi için Melikşah’ın ortadan kaldırılması gerekmektedir. Zalim anne, oğlunu, aslanların bulunduğu yerdeki narı ve kırk haramilerin bulunduğu yerdeki elmaları getirmekle görevlendirir. Çeşitli güçlüklere rağmen annesinin istediği nar ile elmayı getiren Melikşah, kırk haramilerin bulunduğu yerdeki elmayı da alır.
Ancak bu sırada kırk haramiler tarafından tutsak alınan ayın on dördü gibi güzel bir kızı, onların elinden kurtarır. Kızın adının Çeşminaz olduğunu öğrenir. Onunla karşılıklı şiir söylerler. Ardından onu babasının yanına yollayan Melikşah, ele geçirdiği elmalarla birlikte annesinin yanına döner. Zalim annesi, güçlü bir yapıya sahip olan oğlu Melikşah’ın gücünü ortadan kaldırmak amacıyla başındaki üç sihirli tüyü kopardıktan sonra gözlerini oyarak bir kuyunun içine atar.
Annesi tarafından atıldığı kuyunun içinden, bir bezirgân tarafından kurtarılır. Saz çalıp kendini bezirgâna tanıtır. Sonra bezirgânla birlikte yola çıkarlar. Uzun bir yolculuğun ardından Hind ülkesine varırlar. Orada kırk haramilerin elinden kurtardığı Çeşminaz ile karşılaşır. Kendisini haramilerin elinden kurtardığı Çeşminaz’ın yardımıyla gözleri, tekrar görmeye başlar. Bir süre sonra Hind ülkesinden ayrılan Melikşah, Güllü Han’ı aramaya başlar. Bu yolculuk sırasında bir bezirgânla karşılaşır. Karşılaştığı bezirgân tarafından Yemen hükümdarına götürülen Melikşah, orada hükümdarın emriyle kızı Güllü Han’la karşılıklı şiir söylerler. Bu atışma sırasında birbirlerini tanıyan iki sevgili, sarmaş dolaş olurlar. Bu atışmadan kısa bir zaman sonra Güllü Han’ın babası ölür. Babalarının ölümünden sonra kız kardeşlerini Melikşah’a vermek istemeyen Güllü Han’ın kardeşleri, onu, Karahan adında bir beye verirler.
Kızın geçmişini öğrenen Karahan, Güllü Han ile Melikşah’ı evlendirir. Bu evlilikten sonra Melikşah ile kızın kardeşleri arasında bir savaş başlar. Bu savaş sırasında Güllü Han’ın kardeşlerinin ordularını mağlup eden Melikşah, kayınbiraderlerinden birini öldürür. Savaş sonrasında Güllü Han’ı yanına alarak Hint ülkesine gider. Orada sağ olan kayınbiraderini, Çeşminaz ile evlendirilir. Sonra kırk gün, kırk gece devam eden düğünün sonrasında kendisi de Güllü Han ile evlenir.
Melikşah ile Güllü Han, günümüzde Anadolu’da oldukça yaygın bir biçimde dillendirilmesine rağmen hem yukarıda özeti verilmiş olan bu öykü, hem de sözlü anlatımlarda anlatılan öykü, halk öyküsü vasıflarının yanı sıra masal örgeleri de varsıl bir hale getirilerek hikâye edilmektedir.
1925 tarihli bir taş baskı nüshası elde mevcut olan yapıtta, öyküyü hikâye eden ve kitaplaştıranların adları bulunmamaktadır. Bununla birlikte Leyla ile Mecnun, Şah İsmail, Derdiyok ile Zülfüsiyah gibi öyküler de yapıtın içinde bulunmaktadır.
Öykü, Muharrem Zeki Korgunal tarafından 1931 yılında Melikşah ile Güllü Hanım adı altında yazılmıştır.
