Ruh Tanrısı Arah Han;
Arah Han – Ruh tanrısıdır. İnsan ruhları hakkında karar verir. İnsanın geleceğini belirler. Yer altı âleminde yaşar.
Etimoloji
(Ar/Er) kökünden türemiştir. Aramak ve er kökünden türemiş bir kelimedir. Arayan veya aranan demektir. Fakat bu konuda kesin bir kanıya varmak zordur. Türkçede araklamak (gizlice alıp kaçırmak) şeklinde bir fiil vardır. Moğolcada Arılah fiili görünmezliği, Ereh ise aramayı belirtir. Arapça Ruh sözcüğünün çoğulu olan Arvah (Ervah) ile alâkalı olduğu iddiası pek mantıklı değildir çünkü bu kelime aslında Tunguz-Mançu, Moğol-Buryat ve Türk-Altay dillerinde yer alan ve kötü ruhlarla ve öteki âlemle iletişime geçmeyi ifâde eden Ar kökünden türemiştir ve Arbamak / Arvamak fiilinin çekimli halidir.
Aran İyesi
Aran İyesi – Türk ve Tatar halk kültüründe ahırın koruyucu ruhu. Damız İyesi veya Kitre İyesi
olarak da bilinir.
Özellikleri
Evin ahırında yaşar. İnsanların gözüne ancak uzaktan uzağa ve değişik hayvan kılıklarına girerek görünür. Evcil hayvanları sever.
Örneğin atların kuyruğunu örmekten çok hoşlanır. Genelde ahırda ve avluda yaşar ve orada yaşayan canlılara sâhip çıkar. Bazen bir hayvan kılığında, gözükür. Ahır İyesi ahırda yaşayan hayvanların bazılarını sever, bazılarını çekemez. Sevdiği hayvanın (genelde atın) yelesini örer. İnsanlar görmediği sırada onun önüne kuru ot atar. Sevdiği ineğin kuyruk ucunu tarar. Sevmediği atı gece boyu koşturur, ter içinde bırakır, yorar. Otu sevdiği atın önüne koyar, sevmediği atı aç bırakır. Damız (Tamız) sözcüğü sığır ahırı anlamında kullanılan başka bir sözcüktür ve Dam/Tam kökünden gelir. Sümer Tanrısı Tammuz (Tamıs, Dumuz) da bereket ruhu olarak görülür. Temmuz ayına adı verilmiştir. Damızlık sözcüğü hem ahırda beslenen hem de Tammuz için ayrılan hayvan demektir aynı zamanda. Damız İyesi ile Tammuz bu anlamda özdeşleşmiştir.
Ağıl ise koyun ahırlarını tanımlar. Çoğu zaman dağlarda kerpiçten yapılmış yerlerdir.
Ahır hayvanları büyükbaş ve küçükbaş olarak ikiye ayrılır. Buna göre de bu hayvanları güden kişilere farklı adlar verilir.
- Güder: Çoban
- Sığırtmaç: Sığır Çobanı
- Tavartmaç: Koyun Çobanı
Mal İyesi
Mal İyesi – Türk ve Altay halk inancında hayvan iyesidir. Aran İyesi ile bağlantılı bir varlıktır. Sığır (Sıyır) İyesi, Davar (Tavar) İyesi, Deve (Teve) İyesi, Yond (Yunt) İyesi (“At İyesi”) gibi türleri bulunur. Atların ve sığırların koruyucu ruhudur. Türkler hayvanları genelde dört sınıfa ayırırlar. Atlar, inekler, koyunlar ve develer. Mal kavramı bunların tamamını kapsar. Ancak kimi yörelerde yalnızca büyükbaş hayvanlar (at ve inek) veya sırf inekler için kullanılır. Mal İyesi de bu hayvan sürülerinin başında bulunarak onları korur. Mal sözcüğü Moğolca kökenli bir kelime olup, büyükbaş hayvan demektir.
Arapça eşya, ürün anlamına gelen Mal ile hiçbir ilgisi yoktur.
Mılahsın Hanım
Mılahsın (Malahsın) Hanım – Hayvan Tanrıçası. Ahır hayvanlarını korur. Türk ve Moğol kültüründe ahır hayvanları toplumsal yaşamın sürdürülmesindeki en önemli unsurdur.
Etimoloji
(Ar) kökünden türemiştir. Kökte arka içeriği bulunur, evin arkası anlamına gelebilir. Ahır demektir. Anadoluda bu söz üstü kapalı yer ifâde eder.
- William Wallace Efsanesi ve Filmlere Konu Olan Hayat Hikayesi
- Basamum: Arap Mitolojisinde Şifa Tanrısı
