Kan nakli tarihinden garip uygulamalar: Kan yerine süt nakletmek, hayvandan insana nakil ve fazlası…
Günümüzdeki çoğu tıbbi prosedürde, en azından kan naklinde, süt kullanılmasını beklemezsiniz. Ancak tarihin kısa bir döneminde, gerçekten de kan yerine süt nakli yapıldığını görüyoruz.
İnsanların yaralandıkları tarih boyunca kan nakline ihtiyaçları olmuştur. Bazılarına göre, Peru İnkalarının “Yeni Dünya”yı keşfederken kan nakli yaptıklarına tanık olduklarını iddia eden kişiler var. Kanıtlar zayıf olsa da, eğer bu doğruysa, tarihsel kayıtlarda bu tür bir prosedürün en eski örneği olacaktır.
Ancak, William Harvey 1616’da kan dolaşımını tanımladığında, oldukça tuhaf deneylerin Avrupa’da yaygınlaştığı kesin olarak biliniyor. 1666’da, Londra’daki Royal Society’de, bir doktor ve cerrah olan Richard Lower, birinin arterini diğerinin şah damarına bağlamak için bir kaz tüyü kullanarak iki köpek arasında kan nakli yaptı.
Hayvandan insana kan nakli
1667’de ise, Fransız bir doktor olan Jean-Baptiste Denys, tamamen belgelenmiş ilk hayvandan insana kan naklini gerçekleştirdi. Hasta, ateş tedavisi için yirmi kez kanı akıtılan (bir başka eski tedavi yöntemi) genç bir çocuktu. O zamanlar baskın tıp geleneği olan Hipokrat tıbbına göre bu, vücuttan algılanan safsızlıkları gidermek için standart bir prosedürdü. Ancak tahmin edilebileceği gibi bu tedavi çocuğu oldukça zayıf bırakmıştı. Denys, bir kuzunun karotid arterinden çocuğun damarlarına kan nakletti. Çocuk hayatta kaldı ve durumu düzeldi, ancak naklin ardından kuzu hayatını kaybetti.
Kan naklinden umulan şey sadece sağlığı iyileştirmek ve hastalıkları ortadan kaldırmakla sınırlı değildi, aynı zamanda alıcıların kişiliklerini değiştirip deliliği ortadan kaldırabileceği de düşünülüyordu. Ancak çoğu denemede, prosedür yalnızca ölüme yol açtı ve sonunda 1668’de Châtelet fermanıyla kan naklinin yasaklanmasına karar verildi. Prosedür yaklaşık bir buçuk yüzyıl boyunca unutulmaya yüz tuttu.
Kan nakli, on dokuzuncu yüzyılın başlarında, doğum uzmanı James Blundell‘in pıhtılaşmayı önlemek için defibrine kan (pıhtılaşmasına yardımcı olan fibrinsiz kan) içeren bir şırınga ile nakil yaptığında kısa bir canlanma yaşadı. Bu, daha önceki girişimlere göre bir gelişme olmasına rağmen, pıhtılaşmayı önlediği ve hastanın ölme eğilimi onu çekici olmayan bir prosedür haline getirdiği için süreç hala iyi anlaşılamamıştı.
Kan yerine süt nakli
Daha sonra, 19. yüzyılın ortalarında, bilim insanları yeni bir fikir ile prosedürü tekrar canlandırdı: Başka bir şey nakletmek varken neden kan nakletmekle yetiniyoruz?
1854’te Dr. James Bovell ve Dr. Edwin Hodder, Toronto, Kanada’daki kolera salgını sırasında insanlara süt enjekte etti. Hastalarına kuzu kanı nakletmenin yanı sıra çeşitli hayvanlara süt de enjekte eden, “sütte bulunan çok küçük yağ ve katı yağ parçacıklarının” vücut içerisinde “kanın akyuvarlarına” dönüştürüleceğine inanan Denys’in çalışmalarından ilham almışlardı.
Bovell ve Hodder, sütün beyaz kan hücrelerinin yenilenmesine yardımcı olduğuna inanıyorlardı ve şaşırtıcı bir şekilde, süt transfüzyonu verilen ilk hastaları hayatta kaldı ve sağlıkları düzeldi. Ne yazık ki, daha sonra prosedürün uygulandığı beş hasta da hayatını kaybetti.
- Dünya’da sadece 43 kişide olduğu belirlenen kan grubu: Altın kan nedir?
İlk denemenin başarılı olmasından kısa bir süre sonra sütün kan için güvenli ve geçerli bir ikame olduğu varsayıldı. Süt nakli, özellikle Kuzey Amerika’da popüler bir tedavi yöntemi haline geldi. Bununla birlikte, birçok tıp doktoru şüpheci olmaya devam etti ve bu tedaviyi alan hastalar arasındaki çok sayıda ölüm, kısa süre sonra tamamen gözden düşmesine yol açtı. 1880’lerde, kan yerine süt naklinin yerini salin infüzyonları aldı. Daha da sonra, yüzyılın başında Karl Landsteiner‘in ilk üç insan kan türünü keşfetmesinden sonra, kan naklinin güvenli ve etkili bir yolu bulundu.
Günümüzde kan nakli, kabul görmüş ve standartlaştırılmış bir tıbbi prosedür olarak kabul ediliyor. Kana olan talep o kadar yüksek ki, Dünya Sağlık Örgütü’ne göre dünya genelinde 118,5 milyondan fazla kan bağışı toplandı.
Kan nakli hayat kurtarır ve genellikle yaralanma, cerrahi prosedürler veya doğum yoluyla ciddi kan kaybına uğramış kişilerde uygulanır. Ayrıca hemofili, böbrek yetmezliği ve hatta kanser gibi durumlar için çeşitli tedavilerde de sıklıkla kullanıldığını görüyoruz.
