Alpamış Mitolojisi ve Söylencesi;
Alpamış – Türk ve Altay mitolojilerinde söylencesel kahraman. “Alpamsı Han” olarak da bilnir. Bâzen de çok yaygın olmasa da Manas’ı çağrıştıracak biçimde Alıp Manaş adı verilir.
Özellikleri
Bilinmeyen diyarlara yolculuklar yapmıştır. Masal yaratıklarıyla savaşmıştır. Anasının karnında 12 ay kalmıştır. Yedi günde yedi yaşına gelmiştir. Atının adı Şubar (Bayşubar)’dır. Ulu bir ağacın tepesindeki dev kuşun yavrularını Ejderhadan (veya yılandan) kurtarır. Aya gidip gelir. Ateş kendisini yakmaz. Demir Ev’de hapis kalır. Kendisini hapseden Hakan’ın kızı tarafından kurtarılır. Aya gidip gelir. Döndüğünde nişanlısının evlendirildiğini görüp çoban kılığına girer ve yanına yaklaşarak gerçeği öğrenir. Sonunda nişanlısına (Barçın / Gülbarşın) kavuşur. Türk masal motiflerinin pek çoğunu bünyesinde barındıran bir öykünün kahramanıdır. Alpamış’ın kuyuda kalmasıya ilgili motif Doğan Kaya tarafından şu şekilde tespit edilmiştir:
Alpamış, kuyuda yedi sene kalır. Birgün, kuyuya yaralı bir kuş (veya uçan bir kaz) düşer. Alpamış kuşu tedâvi eder. Kanadına, yazdığı bir mektubu bağlayıp salıverir. Günün birinde mektup tarlada bulunan bir kadınla, bir küçük oğlanın eline geçer. Bu kadın Kaldırgaç’tır. Kadın mektubu okur, hemen Karacan’a haber verir. Karacan, Alpamış’ı kurtarmaya gider. Bin bir zorlukla kuyuyu bulur. Yaptığı ipekten halatla Alpamış’ı yukarıya çekmeye çalışır. Ne var ki, Alpamış kuyudan çekilerek kurtarılmayı istemez, ayaklarını kuyuya dayayarak Karacan’ın işini zorlaştırır. Karacan, ister istemez eli boş geri dönmek zorunda kalır.
Etimoloji
(Al) kökünden türemiştir. Alp sözcüğünden gelir. Yiğitlik, kahramanlık anlamlarını taşır. Alba sözcüğü Moğolcada görev anlamına gelir ve bu mânâ ile de bağlantılı olabilir. Bu açıdan bakıldığında kendisine ilâhi bir görev verilmiş kişi olarak ele alınabilir.
