Eşik İyesi – Türk halk inancında eşiğin koruyucu ruhu.
Eşgik İyesi veya Esik İyesi olarak da söylenir. Eşanlamlı olarak Astana İyesi veya Bosağa (Busağa, Busava, Bosaha, Bosaka) İyesi ifadeleri de kullanılır. Moğollar Bohogo Ezen derler.
Özellikleri
Her eşiğin koruyucu bir ruhu vardır. Bu ruh eşikte yatar. İneklerin şaşırmadan evlerini bulabilmelerini sağlar. Hayvanları korur. Eşikte oturmak, eşikte konuşmak iyi sayılmaz, bunun nedeni ruhun orada olmasıdır.
Eşiğin baht ve talihle de ilgisi vardır. Çünkü eşik iki farklı âlemi simgeleyen esrarengiz bir sınır gibidir. Günümüzde çağdaş beşeri bilimlerde kullanılan Bilinç Eşiği, Duyum Eşiği gibi kavramlar da bu sınır anlayışını ortaya koymaktadır. İçerisi ve dışarısı, açık ve kapalı alan, soğuk ve sıcak mekân, aydınlık ve karanlık hep evin dış çevreden farklılığın bir sonucudur. Eşikte bulunur.
Bazen “Kara Çuha” adı da verilir. Astana Kazakistan’ın başkentidir ve bu sözcük de aynı zamanda başkent demektir.
Zengi Ata
Batı Sibirya inançlarında “Senge Baba” (Zengi Ata) bir “Eşik İyesi”dir. Eşikte yaşar ve evin önündeki hayvaları korur. Tatarlar arasında da “Zengi Babay” inanışı yaygındır. “Zengi Baba”nın ruhuna tapınmak için özel törenler yapılır, bu törenlerin özel yemeği olan “avuz” (ağız) sütü hazırlanır.
Törenlere bir molla veya hoca dâvet edilir. Bu kişi yeni doğmuş bebeklerin hayırlı olması için “Zengi Baba”ya dua eder. Orta Asya daki Türk dervişliği hakkındaki eski kayıtlarda; “Zengi Baba”dan, Türkler arasında ün kazanmış Türkistan şeyhlerinden biri olarak bahsedilir.1
Kara Çuha
Azerbaycan geleneksel inançlarına göre bir evliya olan “Kara Çuha”, evin eşiğinde durur ama göze görünmez. Evin eşiğine varıldığında, “Kara Çuha”ya selam vermek gerekir. Bir diğer inanışagöre de eşiğin kendi sahibi vardır. Bu varlığın adı, “Astana Cini”dir
