Yıldırım Tanrısı Papay; Türk, Altay ve İskit mitolojilerinde Yıldırım Tanrısı.
İskitlerdeki Papayos ile ilişkilidir.
Karısı Apay olarak bilinir. İskit mitolojisindeki yedi ilâhi yaratıktan biri.
Yükseklik anlamı veren bir sözcük olarak kullanılması bakımından gök ruhları ile ilgilidir. Moğolların en yüksek derceli Tanrılarından birisi olan Esege Malan için aynı zamanda “Babay” (Ata) sıfatını kullanmaları bu Tanrının izlerini taşımaktadır.
Türkçede yer alan Baba sözcüğünün Arapça Ebu ile bağlantılı olma ihtimali iddia edildiğinin aksine çok düşüktür ve asıl kökeni burada aramak gerekir. Hristiyanlığın ruhani önderini tanımlamakta kullanılan Papa terimi de yine bu sözcükle ilişkilidir.
Türklerde, Hristiyanlığın ve Rus kültürünün de etkilerinin hissedildiği bazı boylarda Babay ve Mamay sözcükleri ana ve baba anlamında kullanılır.
Baba (Babay)
Türk topluluklarının geleneksel inançlarında mâna âlemi ile bağı olan evliya, koruyucu ruh ve benzer varlıkların adlarında yer alan tamlayıcı bir sözcüktür. Burkut Baba, Zengi Baba, Kamber Baba, Çiftçi Baba ve Rüzgâr Baba gibi… Eski Türkçe’de, “Babay” biçiminde de kullanılmış olan bu kelime, evliya gözüyle bakılan, kutsal sayılan kişi ve varlıklar, türbeler ve mezarların adlarında da kullanılır. Baba Dağı, Karaltı Baba, Hazret Baba, Şeyh Baba, Diri Baba, Kırklar Baba, Atlı Baba vs.
Adlarında “Baba” sözcüğü olan pirlerin büyük bir kısmı dağ ve kayalarla alâkalı varlıklardır. Bu husus, Dağ Ruhuna (Dağ İyesine) olan inançla bağlantılıdır. Bu kavramın dağ kültüyle ilgili anlamı “Babanı” şeklinde Urartu dilinde de yer alır. İskit mitolojisindeki Gök Tanrısı “Babay-Papay”n adı da anlamsal yapı bakımından “Baba” ile karşılaştırılabilir. “Babay” ise Rusların ve Slavların inançlarında hayalî bir motifin adıdır (Baba Yaga). Ancak burada Baba kelimesi Türkçedekinin aksine eril bir varlığı değil dişi bir kavramı ifâde eder (babaanne, nine, yaşlı kadın). Korkunç görünüşlü “Babay”ın mitolojik bir varlık olarak bu kültürlerde değişik özellikleri vardır, meselâ uçabilmesi, küpe veya toprağa girebilmesi gibi…
Açıklama:
İskitler, eskiçağlarda yaşamış bir halktır. Kökenleri ve dilleri tartışmalıdır. Sogd (Fars) ve Turan (Türk) kavimlerinin karışımından oluştuğu üzerinde araştırmacılar hemfikirdir. Yönetici sınıfın da Türklerden oluştuğu görüşü ağır basmaktadır. Soğdca, Soğdların/Soğdakların gitgide daha çok Türklerin arasında kalmaları ve Türkçe konuşmaya başlamaları ile önemini kaybetmiş ve hattâ sonunda tamamen kaybolmuştur. Türkçe konuşan Soğdlar Türklere karışıp bunların arasında eriyip gitmişlerdir.
