Yakut Türklerinde Kötü/Kara Ruhlar;
Abası/ Abaahı
Saha (Yakut) Türkleri’nin inançlarında, bizdeki Albastı’yı andıran ruhlar vardır. Bunlar kötü ve obur ruhlardır. Ayrıca Saha Türkçesi’nde bir albas sözü vardır ki “aldatmak, hile, kadın şamanın büyüsü” anlamlarına gelir. Abasılar‘ın özelliklerinden biri insanın kut‘unu (ruhunu) alıp götürmeleridir (İnan 1987:261). Abası veya Abaahı şeytana benzer.
Ortadan kaldırıcı, yıkıcı bir gücün insanlaşması olarak değerlendirilir ve eziyet çekerek ölmüş bir kişinin ruhu olarak kabul edilir. İnsana bela bulaşırsa, yine şeytan olur, bu yüzden sayıları çoktur. Daima karanlık yerlerde dolaşırlar (313-314). Küçük çocuklara şeytan dokunmasın diye, beşiklerine ayının kurumuş pençesi asılır (Kirişçioğlu 1996: 82-84).
Cay
Kötü ruhtur. Cay’lar, canlının canlı olmasına yardım eden güç olan “sür” ü çalmaya çalışırlar ve çaldıkları zaman kendilerininki ile değiştirirler. Caylar, insanlara nefes, bulut, beddua olarak girebilir. Böylece, sür değişerek kırmak ve bozmak için çabalar, Başka insanların sağlam düşüncelerini bozmaya çalışır (Kalkan 2002: 263-264).
İnsan ruhuna beddua ile girerek onu etkileyen, yaratıcı gücü ortadan kaldıran, dayanıklılığı yok eden bazı şerir ruhlar, Aşağı Dünya’da, kuzey, güney ve batı göklerinde yaşarlar ve bulundukları yerlere göre gruplandırılırlar (Yıldırım 2000: 23).
Güney Göğünde Yer Alan Kötü Ruhlar:
Bulut Kızları/Uygur Kızları
Çok eskiden yaşamış ve ölmüş kadınların ruhudur. Gökte, dünyaya yakın bir yerde yaşarlar. Yedi kardeş olduklarına inanılır. Saçları dağınıktır, gözleri şaşıdır, uzun tuırnakları vardır, parçalanmış elbiselerle dolaşırlar. İsimleri Xatan Erimex, Kırcaran Kıs, Carık Kıs, Kuyban Kuturuk vb.dir. Kötülük yayarlar. Bunlardan birisi insan ruhuna girdiği zaman, o kişinin iyi huyu kaybolur, ölen kötü kişinin huyunu alır (Kalkan 2002: 317-318).
Obotlar
Gökte, Bulut Kızlarının oturduğu yerin üstünde otururlar. Sayıları çoktur, evli barklıdırlar. Görünüşleri son derece çirkindir. Dişleri ve kemikleri çok korkunçtur. Devamlı yiyip, yediklerini anında dışarı çıkarırlar. Ateşli gözleri vardır. Bu ateşi insanlara indirirler. Obot ruhuna yakalanan kişi, yapılan bütün iyilikleri ve serveti harcamak için çabalar, gelecek çocuklara bir şey bırakmaz (Kalkan 2002: 317-318).
Mohollar
Göğün üçüncü katında otururlar. İsimleri Muox Buotagana, Sıta Sıñsır, Küñ
Ölüü, Küöx Sirey’dir. Bunlar beddualarla insanlara girerler. Mohol giren insan görünüşüyle ölüye benzer, yüzü ve gözleri kuruyup çirkinleşir; hareketleri yavaşlar (Kalkan 2002: 319-320).
Xarsalar
Göğün dördüncü katında otururlar. Ülkelerinde hava soğuktur ve ısırgan köpeklerle saldırgan inekler vardır. İsimleri Çoroççu Tarpıt Tıllaax, Kiñneex Keekey, Töttörü Sürgüöxteex, Xannarı Sanaalaax’tır. Yüzleri çirkindir. Kurumuş gözleriyle insana baktıklarında insanlar üzerlerine soğuk su dökülmüş gibi titrerler. Yeni doğan bebeklerin beşiklerini dağıtırlar; erkekler erkek bebekleri, kadınlar kız bebekleri yerler. Bunların gelmemesi için şamanlar delikleri ve inleri sincap derisi ile kapatırlar (Kalkan 2002: 319-320).
Callıklar
Göğün beşinci katında oturmaktadırlar. Bunların da sayıları çoktur. Kıcık Ölüü, Carık Ölüü, Tiihik Ölüü gibi isimler alırlar. Vücutları ters olur. Hayatı bozmaya çalışırlar (Kalkan 2002: 321-322).
Obun Tomtoylar
Göğün altıncı bölümünde otururlar. Ömüreh Ölü, Agıalay Ölü, Tehe Barar gibi isimleri vardır. Kaza sonucu ölmüş insanların ruhlarından meydana gelirler. Bunun için ters dönmüş gözleri, yukarıya doğru kalkmış saçları vardır. Bunlardan biri insan ruhuna girdiğinde, o kişi geleceğini düşünmez olur (Kalkan 2002: 322-323).
Alban Buuraylar
Göğün yedinci bölümünde otururlar. Kalabalıktırlar, hepsinin kötü isimleri ve çok çirkin çehreleri vardır. Bunlar, intihar etmiş insanların ruhlarından meydana gelen kötü ruhlardır (Kalkan 2002: 323-324).
Haan‐Caahıklar
Göğün sekizinci bölümündedirler. Lanetlenmiş insanların ruhlarından meydana gelirler. Şekil değiştirebilen çehreleri, kanlı elleri, kuru gözleri, öldürücü sözleri vardır. İsimleri Öhöx Xarbıır, Üös Tardar, Tıın Battıır vs.dir. İnsanlar için tehlikelidirler (Kalkan 2002: 323-324)..
Ulu Toyon/Keke Çuoraan
Göğün en üst kısmında bulunur ve şeytanların başıdır. Kalabalık bir ailesi vardır. Buna uğrayan insan şeytan şeklini alır (Kalkan 2002: 325- 326).
Kuzey Göğünde Yer Alan Kötü Ruhlar:
Xotugu Emeexsitler/Çuonahlar
“Kuzey Nineleri” demektir. Güney göğünün en üst kısmında yer alırlar. Kadın hastalıklarına sebep olurlar (Kalkan 2002: 329-330).
Supturuku’nun Soyu
Göğün yukarıdan aşağıya doğru ikinci katında otururlar.
İnsanların sindirim sistemleriyle ilgili hastalıklara sebep olurlar (Kalkan 2002: 331-332).
Muñ Sınalıkılar
Üçüncü katta bulunurlar. İnsanlarını gücünü yok eder, kaslarını zayıflatırlar (Kalkan 2002: 331-332).
Beki Uoraanların Soyluları
Dördüncü katta bulunurlar. İnsanların kemiklerini ağrıtırlar (Kalkan 2002: 331-332).
Hahsaatlar
Beşinci katta bulunurlar. İnsanların akciğerlerini harcarlar (Kalkan 2002: 331-332).
Suor Haralar
Altıncı katta bulunurlar ve insanların kafasını karıştırıp yüreğini yerler (Kalkan 2002: 333-334).
Çeekeyler
Yedinci katta bulunurlar; insanların görme ve işitme organlarını yok ederler (Kalkan 2002: 333-334).
Odun Monoylar
Sekizinci bölümdedirler. İnsan vücudunu yerler ve deri hastalıklarına sebep olurlar (Kalkan 2002: 333-334).
Aan Arbatıılar
Göğün en dibinde otururlar. İnsan vücudunu yok ederler ve gücünü tüketirler (Kalkan 2002: 333-334).
Batı Göğünde Yer Alan Kötü Ruhlar:
Dokuz kat olan batı göğünde oturan kötü ruhların belli başlı isimleri yoktur. Bunlar genel olarak çok çirkin görünüşlüdürler. Yedinci bölümde oturanların kulakları yoktur, sekizinci bölümdekiler kahverenklidirler. Bunlar yukarıdan aşağıya doğru oturdukları sırayla insanın zürriyetini engellerler; gençlerin geleceğini yok ederler; çalışma yeteneğini yok ederler; insanların bir araya gelme, birleşme yeteneklerini yok ederler; meslek sahibi olma yeteneklerini yok ederler; hayatın gerçeklerini anlama yeteneklerini yok ederler; insanların bilgisini yok ederler, insanın hayatını düzene sokma yeteneğini yok ederler.
Dokuzuncu katta batı göğünün şeytanlarının başı olan Arsan Doulay oturur; insanlara öldürücü kötülüklerde bulunur. En altta Cöllörü Ütügen/Cabın yaşar. Bunun eline düşen ruhlar geri dönemezler (Kalkan 2002: 337-340).
