Musevilik Nedir
Yahudilik dinine inanan kişilere Yahudi veya Musevi denir.
Yahudilik, yaklaşık 4.000 yıl öncesine kadar dayanan dünyanın en eski ve tek tanrılı dinidir. Yahudiler, onlarla özel bir anlaşma yapan, iletişim kuran tek bir Tanrı olduğuna inanmaktadır. Kötülük yapanları cezalandıran ve iyilik yapanları ise ödüllendiren Tanrıları, inananlar ile iletişimi peygamberler aracılığıyla yapmıştır.
Yahudi halkı, sinagog olarak bilinen kutsal yerlerde ibadet etmektedir ve ruhsal liderlerine yani din adamlarına haham adı verilir. Altı Köşeli Davut Yıldızı ise Yahudiliğin sembolüdür.
Bugün dünya çapında yaklaşık 14 milyon Yahudi var. Bu inanca göre geleneksel olarak eğer anne Yahudi ise, çocuk da Yahudi kabul edilir. Şu durumda din değiştirerek Yahudi olamazsınız. Yahudilerin genel çoğunluğu ABD ve İsrail’de yaşamaktadır.
Yahudilik Bir Din mi, Irk mı?
Yahudiler, İsrail oğullarının yani Yakup peygamberin 12 oğlundan biri olan Yahuda’nın neslidir. Kudüs kaybedilince Yahuda’nın nesli Babil’e sürülmüştür. bir süre sonra tekrar Kudüs’e tekrar geri dönmüştür. Diğer kardeşlerin nesli Asurlular yıkımı sonrasında çeşitli bölgelere dağılmış ve kaybolmuştur.
Günümüzde İsrailoğulları’nın büyük çoğunluğu, Yahuda yani Yahudi boyundan gelir. Bakıldığında bir din değil ırk veya soy olarak görülebilir. Ancak İsrailoğlu nesli Yahuda sayesinde bugün var olduğu için bu neslin inancı yani Yahudilik de bir din olarak kabul görür. Aksine bir Yahudi, kendisine Yahudi denilmesini ırkçı bir söylem olarak algılamaz.
Musevilik ve Yahudilik Arasındaki Farklar?
Musevilik, Musa peygamber tarafından ilan edilen tek tanrı dinidir. Yani Yahudi halkının inandığı bir din olarak görülüyor.
Türkçe birçok kaynakta Yahudilik zalim bir ırk, Musevilik ise onların inandığı bir din olarak ifade edilmiş. Gerek Türk Dil Kurumu sözlük anlamı gerekse BBC, Wikipedia, History ve Chabad.org gibi sitelerde bu 2 kavramın birbiri ile tamamen aynı olduğu görülmektedir.
Kısaca Musevilik ve Yahudilik aynı anlama gelmektedir. Birbirinden ayrı gösterilemez. Kaynakları metin sonuna link olarak ekledik. Yazımızın geri kalanında yer yer Yahudilik yerine Musevilik kelimesini kullanacağız.
Yahudi (Musevi) Kutsal Kitabı Tevrat mı, Tanah mı?
Yahudilerin inandıkları kutsal kitap sadece Tevrat değildir. Tevrat’ı da kapsayan ve daha büyük bir metin olan Tanah, asıl kutsal metin olmaktadır. Tanah, 3 bölümden oluşur.
- Tevrat Yahudi kutsal kitabının en önemli bölümüdür.
Tekvin, Huruç, Levililer, Sayılar ve Tesniye olmak üzere 5 kitaptan oluşur. - Neviim (Peygamberler) Yahudi kutsal kitabının ikinci bölümünü oluşturur.
Bu bölümde 21 kitap vardır. - Ketuvim (Kitaplar) Yahudi kutsal metninin üçüncü bölümüdür.
13 kitaplık bir kısmı ihtiva eder.
Yani Musevilerin kutsal kitabı; 5 Tevrat, 21 Peygamberler ve 13 Kitaplar olmak üzere toplam 39 bölümden oluşur. Bu metne Yahudiler, şeriat anlamına gelen “Tanak” (Tevrat, Neviim ve Ketuvim baş harfleri) adını verirken, Hristiyanlar, “Eski Ahid” demektedir.
Şabat Nedir, Yahudilerin (Musevilerin) Kutsal Günü Ne Zaman?
Şabat, Yahudiler için bir dinlenme ve dua günüdür. Şabat, cuma günbatımında başlar ve cumartesi akşamına kadar sürer.
Şabat’ı inanca uygun şekilde tamamlamak, Yahudi bir ailenin takip ettiği inanç türüne, mezhebe bağlı olarak birçok şekilde olabilir. Örneğin Ortodoks ve Muhafazakâr Yahudiler, herhangi bir teknolojik cihaz kullanmayıp hiçbir iş ile ilgilenmezler. Bir başka çoğunluk Yahudi ise Şabat’ı okuyarak, tartışarak, bir sinagoga katılarak veya Şabat yemeklerinde diğer Yahudilerle sosyalleşerek geçirir.
Yahudiliğin Kurucusu Kimdir?
Yahudi inancının yani Museviliğin kökenleri Tevrat’ta açıklanmaktadır. Metne göre, Tanrı önce Yahudiliğin kurucusu olarak tanınan İbrahim adlı İbrani bir adama kendini gösterdi.
Yahudiler, Tanrı’nın İbrahim’le özel bir antlaşma yaptığına, İbrahim ve torunlarının büyük bir ulus yaratacak insanlar olarak seçildiğine inanıyorlar. İbrahim’in oğlu İshak ve torunu Yakup da eski Yahudi tarihinde önemli figürler oldular. Yakup, İsrail ismini aldı ve çocuklarından gelecek nesiller İsrailli olarak tanındı.
İbrahim’den 1000 yıl sonra gelen Musa, yüzlerce yıl köleleştirilen İsraillileri Mısır’dan çıkardı. Kutsal yazılara göre On Emir burada indirildi.
Yahudilik ve Zulüm
Tarih boyunca Yahudi halkı dini inançlarından dolayı zulüm görmüştür. Bazı bilinen olaylar şunları içerir:
- 1066 Granada Katliamı: 30 Aralık 1066’da bir Müslüman mafya Granada’daki kraliyet sarayına saldırdı ve 1.000’den fazla Yahudi aileyi öldürdü. Grup ayrıca, Berberi kralının Yahudi veziri Joseph ibn Naghrela’yı kaçırdı ve çarmıha gerdi.
- Birinci Haçlı Seferi: Haçlı seferlerinin ilkinde Hristiyanlar ve Müslümanlar arasında bir dizi orta çağ kutsal savaşı gerçekleşti ve yine binlerce Yahudi öldürüldü, bir çoğu Hristiyanlığa geçmeye zorlandı.
- İspanya’dan Sınır Dışı: 1492 yılında İspanya yöneticileri Hristiyanlığa dönmeyi reddeden tüm Yahudilerin ülkeden gönderileceğini ilan eden bir kraliyet fermanı yayınladılar. Uzmanlar, yaklaşık 200.000 kişinin göz ardı edildiğini ve güvenliğe ulaşmaya çalışırken on binlerce kişinin öldüğünü tahmin ediyorlar.
- Holokost: Yakın tarihte gerçekleşen en büyük, en vahşi soykırım. Naziler 6 milyondan fazla yahudiyi öldürdü.
İsrail’in Kuruluşu ve Siyonizm
Holokost sırasında ve sonrasında birçok Yahudi ana vatanlarına (Filistin olarak bilinen Orta Doğu bölgesine) geri döndü ve Siyonizm’i amaç edindi. Siyonizm, 19. yüzyıl Avrupa’sında ortaya çıkmıştır ve bir Yahudi devletinin kurulması hareketidir.
Siyonistler dünyanın çeşitli yerlerine dağılmış bulunan Yahudi topluluklarını devlet kurabilmek için bir bölgede toplanmayı, etkili bir nüfus elde etmeyi planlamıştır. Nazi soykırımı ile beraber Filistin’e büyük bir Yahudi göçü başladı. Yahudiler bu bölgede bir devlet olarak tanınmak için silahlı terör girişimi de dahil olmak üzere her yolu denedi. Ve sonunda Birleşmiş Milletler, Kasım 1947’de Filistin’in biri Yahudi öteki Arap olmak üzere iki devlet arasında paylaşılmasına karar verdi.
Yahudiler bu kararı kabul ederken Araplar reddetti. Kudüs şehrine ise BM denetiminde milletler arası bir bölge statüsü tanındı. Bu çözüm Arapları tatmin etmedi. Böylelikle İsrail-Filistin Savaşı başladı. 14 Mayıs 1948’de BM paylaşım planı uyarınca David Ben-Gurion tarafından İsrail Devleti’nin kuruluşu ilan edildi.
Bu olay, ana vatanlarında bağımsız bir devlet için yorulmadan dilekçe veren Yahudi insanlar için bir başarı olarak kabul edildi. Bununla birlikte, Filistin’de yaşayan Yahudiler ve Araplar arasındaki gerginlikler, İsrail’in devlet haline gelmesinden bu yana ve bugün hala devam ediyor.
Yahudilik Mezhepleri, Türleri Nelerdir?
Yahudiliğin çeşitli mezhepleri olsa da, birçok Yahudi belirli bir sınıflandırma yapmaksızın kendilerini yalnızca Yahudi olarak adlandırır. Yahudilikte aşağıdakileri içeren çeşitli mezhepler vardır:
- Ortodoks Yahudilik: Geleneksel Yahudi yasalarına ve ritüellerine sıkı sıkıya uymalarıyla tanınırlar. Örneğin, çoğu kutsal gün olan şabatta çalışmayıp, araba kullanmayıp dinleniyor. Birçok alt grubu içeren çeşitli bir mezheptir.
- Reform Yahudiliği: Reform Yahudiliği, Yahudi yasalarına sıkı sıkıya uyulmasına karşı etik geleneklere değer veren dinin liberal bir kategorisi olarak kabul edilir. İzleyiciler ilerici fikirleri ve adaptasyonu teşvik eder. ABD’de yaşayan Yahudilerin çoğu Reform Yahudisi geleneklerini takip ediyor.
- Muhafazakar Yahudilik: Tipik olarak, muhafazakar Yahudiler Yahudilik geleneklerini onurlandırırken bir miktar modernleşmeye izin verir.
- Yeniden Yapılandırmacı Yahudilik: Bu mezhep, Yahudiliğin sürekli gelişen dini bir medeniyet olduğuna inanıyor.
- Hümanist Yahudilik: Hümanist Yahudiler, Yahudi tarihini ve kültürünü Tanrı’ya vurgu yapmadan kutluyorlar.
- Mesih Yahudiliği: Bu modern hareket, Yahudilik ve Hıristiyanlığın inançlarını birleştirir. İsa’nın Mesih olduğuna inanırlar ancak yine de Yahudi geleneklerini takip ederler.
Yahudiler için Kutsal Tapınaklar
M.Ö. 1000 civarında, Kral Davud Yahudi halkını yönetti. Oğlu Solomon, Kudüs’te Yahudiler için merkezi ibadet yeri haline gelen ilk kutsal Tapınağı inşa etti. Krallık MÖ 931 civarında dağıldı ve Yahudi halkı iki gruba ayrıldı: Kuzeyde İsrail ve Güneyde Yehuda.
M.Ö. 587 yıllarında, Babiller ilk Tapınağı yıktı ve birçok Yahudiyi sürgüne gönderdi. İkinci bir Tapınak M.Ö. 516’da inşa edilmiş ancak o da sonunda Romalılar tarafından yıkılmıştır. (M.S. 70)
İkinci Tapınağın yıkılması önemliydi çünkü Yahudi halkı artık toplanacak birincil yere sahip değildi, bu yüzden odağını yerel sinagoglarda ibadethanelere kaydırdılar.
Yahudi (Musevi) Bayramları ve Tatilleri
Yahudiler tarihte birkaç önemli gün ve olayı gözlemler.
- Fısıh: Bu tatil yedi veya sekiz gün sürer ve Yahudi Mısır’daki kölelik özgürlüğünü kutluyor. Özellikle, Fısıh , İbranice Tanrı’nın Yahudi ailelerin evlerini “geçtiği” ve Mısır’daki diğer tüm ilk doğan bebekleri öldürdüğü söylenen bir veba sırasında çocuklarını kurtardığı zamanın İncil hikayesini ifade eder.
- Rosh Hashanah: Yahudi Yeni Yılı olarak da bilinen bu tatil sırasında Yahudiler evrenin ve insanlığın doğumunu kutluyorlar.
- Yom Kippur: Bu “Kefaret Günü”, tipik olarak oruç ve dua ederek geçiren Yahudiler için yılın en kutsal günü olarak kabul edilir.
- Yüksek Kutsal Günler: Rosh Hashanah ile başlayan ve Yom Kippur ile biten 10 gün Yüksek Tatiller, Huşu Günleri veya Yamim Noraim olarak da bilinir. Yüksek Kutsal Günler, Yahudi halkı için tövbe zamanı olarak kabul edilir.
- Hanuka: “Işık Festivali” olarak da bilinen bu Yahudi kutlaması sekiz gün sürüyor. Hanuka , Maccabe’lerin 2.000 yıldan uzun bir süre önce Suriyeli-Yunanlıları yendikten sonra Kudüs’teki Yahudi Tapınağı’nın yeniden düzenlenmesini anıyor.
- Purim: Bu, İran’daki Yahudi halkının imhadan kurtulduğu bir zamanı kutlayan neşeli bir tatil.
