Yer Tanrı; Türk ve Altay halk inancında ve mitolojisinde Yeryüzü İlahı. Yertengri veya Certenger olarak da söylenir.
Bazen kötülükleri ve insani ve nefsâni oluşumları temsil eder. Gök Tanrı yanında ikinci planda kalır. İnsan biçimli olarak çok fazla tasvir edilmemiştir. Ancak çoğu zaman dişil bir varlık olarak algılanır. Yeryüzü veya Dünya “Yertinç / Yerdinç” olarak ifâde edilir.
Yer Tanrı’ya beyaz tavuk kurban edilir. Bazen de balık, koyun veya öküz kurban verilir. Özellikle başı toprağa gömülür. Bazı masallarda ise zayıf ve çelimsiz çocuklar ana babaları tarafından toprağa gömülürler, bu çocuklar orada güçlenir ve üç gün sonra bir yiğit olarak çıkarlar. Kısır kadınlar kutlu bir ağacın altında Yer Ana’ya dua ederler. Yer Ana masallarda kahramanları sağ göğsünden iki sol göğsünden bir kez emzirir ve yiğit inanılmaz bir güce kavuşur.
Yakut kahramanlık destanlarında, ileride yenilmez olacak yiğitler, çocuklukta çelimsiz ve zayıftırlar. Hattâ ana-babaları bile onları kabul etmek istemezler. Ancak toprağı kazıp, bu çocukları toprağa gömdükten sonra, Yer Tanrı (Yer Ana)’dan beslenerek güçlenen bu çocuklar, inanılmaz güçlü ve yakışıklı efsânevi kahramanlara dönüşürler. Anadolu’da bazı bölgelerde günümüzde bile delileri kuyuya sallamanın anlamı da aslında budur.
Yer ilahesini gösteren herhangi bir resmin olmadığı söylenir. Ancak bazen onu büyük bir kayın ağacının gövdesinde yaşayan beyaz saçlı kadın şeklinde anlatırlar. Bu ağacın dalları, insanlara en güzel atları hediye gönderen ruhun sâhip olduğu göklere kadar uzanır.
Yereh Han
Yereh Han – Türk ve Altay mitolojisinde aile tanrısıdır. Yer Tanrı kavramı ile bağlantılı bir varlıktır. Aileyi ve evi korur. Soğanı sevdiği için soğanların yanına kendisine kurban aşı bırakılır. Evde ağaç kabuğndan yapılarak kapı arkaların yerleştirelen sepetlerde yaşar. Onun için yapılan bu sepetlere de Yereh adı verilir. Yedi kuşak sağlam olarak saklanan bu sepetlere Yereh Türkelli adı verilir. Genç kızlar gelin olduklarında sepetlerini de (yani koruyucu ruhlarını da) berâber götürürler ve Çeyiz anlayışının kökeni olasılıkla bu uygulamaya dayanmaktadır. Deri hastalıklarının iyileşmesi için ona dua edilir. Sözcük, yerleşmek fiili ile aynı köktendir. Moğolcada Yeröh dilek anlamına gelir.
