Türk topluluğu: Dolganlar

Dolgan Türk’leri de dünyada soyu tükenmekte olan azınlık halklardandır. Günümüzde 7 bin kadar nüfusa sahipler ve temel geçim kaynakları geyik yetiştiriciliği, avcılık ve balıkçılıktır. Dolganca, Saha dili benzeri bir dil olup Türkçe’nin bir dalıdır. Saka-Dulgaan dili de denilmektedir. Dolganlar, Yakutistan’ın Anabar bölgesinde ve Yakut ülkesinin uzak kuzeyindeki Taymır yarımadasında bulunan küçük bir Yakut boyundan gelmektedir. Kendilerini Saha olarak da adlandıran Dolganlar Yakutçanın Evenkçe etkisi altında kalan bir lehçesini konuşmaktadırlar. Bir Yakut boyunun adı olan Dolgan kelimesi ancak 1935’ten itibaren etnik ad olarak kullanılmaya başlanmıştır. Dolganların geleneksel inancı Şamanizmdir. Dolganlar Kuzeyin en genç halklarından sayılır. Onlar hakkındaki ilk bilgiler “Taymırda yaşayan halk” olarak 1841 yılında yazılmıştır. Dolganlar; tungusların Dolgon, Dongot, Erdan ve Karanto ırklarından oluşmaktadır. En yakın akrabaları egenkiler ve yakutlardır. Dolgan Türkleri günlük yaşamında ren geyiğinden çok faydalanmakla birlikte evleri ağaçtan ve sadedir.

Dolganlar’da evlilik

Genelde Dolganlar erken evlenmeye, aile kurmaya çalışmaktadır. Gençler 18 yaşından itibaren evlenmeyi düşünmektedir. Eskiden Dolganlar çocukları yeni doğduğunda kız istemeye gelirler ve kız için başlık verirlerdi (beşik kertme). Çocuklar büyüdükten sonra anne babaları onları evlendirirlerdi. Kız ve erkek tarafından kimse bu evliliğin iptalini istemezdi. Sadece gelin ya da damat ölürse düğün iptal edilirdi.

Dolganlar, yeni çocukların doğduğunu bir birini ziyaret etmeye gittiklerinde öğrenmektedirler. Beşik kertme, Dolganlar için önemli bir gelenektir.  Beşik kertme yapmak istediklerinde yeni doğan bebeği ziyaret etmeye giderler ve o sırada yanlarında hediye olarak kürk veya geyik götürürler. Bu gelenek hala günümüzde devam etmektedir. Dolganlar’da kız kaçırma yoktur. Ayrıca Hiç evlenmeyen erkek veya kıza da ‘tulayah’ denilmektedir.

Orta Asya Türklerinin kız isteme geleneklerine benzer gelenekleri Dolganlarda uygulamaktadır. Gençler, (özellikle erkekler) bir birlerine sevgilerini, duygularını şarkı söyleyerek ifade etmektedir. Bu gelenek nesilden nesille devam etmektedir. Kız istemeye damadın akrabaları gelir,  başlık hakkında konuşulur ve düğün günü belirlenir. Düğün başlık olarak verilen geyiklerin içinde mutlaka dişi geyik de verilir. Geyik sayısı, duruma göre 100 ile 500 arasındadır. Düğünden önce kızın ailesine başlık dışında da hediye verilmektedir. Hediyeleri damadın akrabaları götürmektedir. Dolganlarda eskiden düğünler 1 haftadan 5 haftaya kadar devam ederken günümüzde ise düğün sadece 1 ya da 2 gün sürmektedir.

Dolgan müzik ve dans kültürü

Dolgan müziğinin temelini şarkılar, çalgı aleti, destan, törenler oluşturmaktadır. Destan müziği olonho isimli destanların kahramanlarını anlatan şarkıları içermektedir. Şarkılar destan karakterlerinin hayatının en önemli anlarında söylenir.  Dolgan şarkılarının büyük bir kısmını tuoysuu ırıata isimli oğlan ve kızların birbirlerine söyledikleri şarkılar oluşturmaktadır. Bu şarkılar geleneksel etnik ortamda evlilik ve aile oluşumunda çok önemli bir rol oynardı. Yaşlı insanlar arasında da yaşadıkları hayat, tanıştıkları insanlar ve doğa ile ilgili şarkılar yaygındır. Tören müziği kabile ve şaman niteliği taşıyan iki ana türden ibarettir. Birinci gruba şarkılarıyla birlikte halay şeklinde dans edilen heyro ve ohuokay isimli danslar aittir. Dolganların en meşhur dansı ise Heyro’dur. İsmi XVIII. yüzyılın ikinci yarısına ait kaynaklarda ilk kez geçer. Kaynaklarda belirtildiği üzere Dolganların dansı halka olup erkekler ile kadınlar birbirlerinin elinden tutarak yavaş yavaş döner ve aynı anda şarkılar söyleyerek dans ederler.  Heyro dansı günümüze kadar gelmiş olup bu dans çeşitli kutlamalar sırasında oynanır. Güzel metal çıngıraklar ile süslenmiş milli kıyafetler dansa özel bir renk katmaya devam etmektedir.