Yomok Nedir; Türk, Altay ve Moğol halk kültüründe ve halk edebiyatında destan, epik şiir. Yomok, Comok, Comog, Yumah, Nomok, Zomok, Zumah olarak da söylenir.
Moğollar Domog derler. İlk anlamı “Öbür dünyaya ait, şaman hikâye ve efsâneleri” olan bu sözcük Kınm Türkçesinde de “hikâye, destan” anlamında korunmuştur.
Yomaklar
Dizeli ve uyaklı olarak uzun şiirler şeklinde anlatılan öykülerdir. Söylencelerin en dikkat çekici ve akılda kalıcı, en çok ilgi çeken anlatım yollarından biridir. Yomakçılar (destan okuyucuları) en az üç yıllık bir eğitim ve deneyim süreci yaşarlar. Manasçı adı verilen Manas destanı okuyucuları en çok bilinenleridir. Kırgız destan okuyucusu Sayakbay Karalayev gelmiş geçmiş en iyi Manasçı olarak kabul edilir. Yomaklar çoğu zaman küğ (manzum metin, şiir) unsurunu içerisinde barındırır.
Küğ
Küğ – Genel bir tanım olarak şiir (manzum metin) demektir. Köğ veya Küy olarak da söylenir. Uyaklı ve dizi halindeki cümlelerden oluşan söz ve ifadeler. Halk ozanları tarafından ezgiyle söylenen Koşuk/Goşuğ (halk şiiri) adı verilen (Altaylarda Kojon/Koşon) biçimi ile Koşma adı verilen türü yaygındır. Köğük (Küğük) ise mısra demektir. Sözcük, asıl olmayı ifâde eder. Yâni küğ, sözün aslıdır.
Türleri
Olongo, Kay ve Üliger sözcükleri de Yomak’ın farklı alt türlerini nitelemek için veya bazen de eşanlamlı olarak kullanılır.
Olongo
Olongo (Olonho, Olungu) – Yakutça bir sözcük olup yine destan demektir. Şiir şeklindeki söylence. Hemen her toplumda destanlar bulunur ve şiir şeklinde olmaları nedeniyle daha çok ilgi çeker ve daha kolay ezberlenirler. Olmak fiili ile ilişkilidir. Olanların, olmuşların öyküsü demektir. Eski Türkçede Ölön sözcüğü de destan demektir.
Kay
Kay (Qay) – Yine çeşitli Türk dillerinde destan anlamına gelir. Şiir şeklindeki söylence demektir. Kayçı adı verilen destancılar tarafından ezbere okunur. Manas destanı dünyanın en uzun destanlarından biridir (kimi görüşlere göre en uzundur).
Destanları doğru okumayan, bazı yerlerini unutan veya güzel okumayı beceremeyen Kayçıların, destandaki kahramanın ruhu (veya destanın koruyucu İyesi) tarafından hastalandırılacağına hattâ öldürüleceğine inanılır. Destanlar tüm uluslarda rastlanan şiirsel anlatılardır. Hızlı gitmek, hızlı konuşmak anlamına gelen Kay kökünden türemiştir.
Ülger
Ülger (Moğolca Üliger) – Şiir şeklindeki masal, olağanüstü öykü anlamına gelir. Söylencelerden ve nesile nesile aktarılagelen öykülerden oluşur. Moğolca Ügül, Mançuca Üg sözcükleri anlatmayı ifâde eder. Türkçedeki Ülker takımyıldızının adıyla benzerlik gösterir.
