Hepatit A, Hepatovirüs A (HAV) isimli bir virüsün sebep olduğu viral hepatit enfeksiyonudur. Hepatovirüs A, Picornaviridae’nin bir alt türü olan Hepatovirüsler içinde sınıflandırılmaktadır. Virüs yaklaşık 7500 nükleotid uzunluğunda lineer, pozitif polariteli, zarfsız, kübik şekilli, tek zincirli bir RNA virüsüdür. Hepatit A virüsüne doğada en çok insanlarda rastlanmaktadır. Hangi canlıdan köken aldığı kesin olarak bilinmemekle birlikte kemirgenlerden kaynaklandığı düşünülmektedir.
Çoğu vaka asemptomatik (hastalıkla örtüşen semptomları göstermeyen) ya da presemptomatiktir (hastalıkla örtüşen semptomları belli belirsiz şekilde gösteren). Belirti veren, yani semptomatik olan vakalarda semptomların ortaya çıkması ortalama 4-5 hafta sürmekle birlikte bu süre 2-7 hafta aralığında değişebilir. Semptomlar ortaya çıktıktan sonra 8-24 hafta kadar sürebilir. Hastalığı atlatanların yaklaşık %15’i enfeksiyonun atlatılmasından sonraki 6 ay içinde semptomları tekrar yaşar.
Hepatit A, Hepatit B ve C’ye kıyasla daha kolay tedavi edilebilirdir. Çoğu enfeksiyon kendiliğinden geçer. Hastalığın atlatılmasından sonra kronik karaciğer hasarı kalması pek olası değildir. Ancak nadir de olsa ağır geçen Hepatit A enfeksiyonları akut karaciğer hasarına sebep olabilir ve tedavisi için karaciğer nakli gerekir, bununla birlikte bu tablo daha çok komorbiditesi (başka bir hastalığı) olan bireylerde ve/veya yaşlılarda görülür.
Tekil veya kombine şekilde pek çok Hepatit A Aşısı geliştirilmiştir. Geliştirilme tarzı ve içerik olarak aralarında bazı farklılıklar bulunmaktadır. Çoğu %95’in üzerinde etkinlik gösterir ve kişinin hayatı boyunca, hiç olmazsa 20-25 yıl boyunca etkinliğinin devam edeceği tahmin edilmektedir.
Belirti ve Bulgular
Hepatit A belirtileri ilk başta grip ve benzeri rahatsızlıklarla sıkça karıştırılır. Tipik olarak ortaya çıkan belirtilerin ise Hepatit A’yı diğer viral hepatitlerden ayıran bir özelliği yoktur. Her viral hepatitte rastlanabilecek semptomlar olan şu semptomlara Hepatit A’da da rastlanır:
- Tükenmişlik hissi,
- Ateş,
- Karın ağrısı,
- Mide bulantısı,
- İshal,
- Sarılık,
- İştah kaybı,
- Koyu renk idrar,
- Açık renk dışkı.
Bulaş Yolları
Hepatit A fekal-oral yolla bulaşır. Hepatit A enfeksiyonu geçiren kişilerin dışkılarıyla temas sık rastlanan bir bulaş sebebidir. Ortak iğne kullanımı da Hepatit A geçişine neden olabilir. Örneğin Hepatit A enfeksiyonu geçiren birinin dışkısıyla temas ya da bu dışkıyla kontamine olmuş bir gıdayı tüketmek potansiyel bir Hepatit A geçişidir. Bir sağlık çalışanına Hepatit A enfeksiyonu geçiren bir hastaya uygulanan iğnenin batması da Hepatit A maruziyeti olarak kabul edilir ve temas sonrası Hepatit A profilaksisi gerekebilir. Hijyenik olmayan suların tüketilmesi de Hepatit A geçişine zemin hazırlar. Bu sularda yaşayan canlıların tüketilmesinin de potansiyel bir Hepatit A geçişine sebep olabileceği düşünülse de bu yolla Hepatit A geçişi doğrulanmış değildir.
Teşhis Yöntemleri
İnkübasyon süresinin sonlarına doğru Hepatit A, dışkıyla vücuttan atılmaya başlar. Bu aşamada dışkı örneklerinde Hepatit A bulunması yoluyla teşhis konulabilir. Ancak en sık kullanılan yöntem ELISA ya da RIA isimli kan testleridir. Vücuttaki Anti-HAV Ig (Hepatit A antikorları) varlığının tespiti de Hepatit A için tanı yöntemi olarak ya da aşının bağışıklık tepkisini sağladığını doğrulamak için kullanılabilir. Öte yandan aşısız bireyin kanındaki Anti-HAV Ig varlığı, kişinin akut hepatit geçirdiğinin bir göstergesidir.
Tedaviler veya İdare Yöntemleri
Hepatit A tıpta “kendi kendini sınırlayan hastalıklar” olarak bilinen hastalıklardan biridir. Yani vakaların büyük bir kısmı herhangi bir tıbbi müdahale olmadan geçer ve spesifik bir antivirali yoktur. Ateş, vücut ağrıları ve bulantı gibi semptomların tedavi edilmesi ve ishal, kusma sebebiyle fazladan kaybedilen sıvının intravenöz takviyesi Hepatit A’nın semptomatik tedavisini oluşturur.
Hepatit B ve C enfeksiyonlarına nazaran daha az rastlansa da oluşan akut karaciğer hasarı için karaciğer nakli gerekebilir.
Müddet Tahminleri (Prognoz)
Hepatit A enfeksiyonlarının inkübasyon süresi (yani virüsün vücuda alınması ile semptomların belirmesi arasındaki süre) ortalama 30 gündür, ancak bu süreç 15 gün kadar kısa veya 50 gün kadar uzun da sürebilir. İnkübasyon süresinde virüsün vücuttan atılım hızı semptomatik dönemden daha hızlıdır ve bu dönemde hastalar daha bulaştırıcıdır. Hepatit A’nın klinik seyri dört dönemde gerçekleşir:
- Kuluçka Dönemi: Virüs 15-50 gün boyunca belirti vermeden sessizce karaciğere yerleşir. Belirti vermediği için hastalar hastaneye gitmez. Ancak viral dökülme asemptomatik tabloya rağmen başladığı için dışkıda Hepatit A tespit edilebilir.
- Prodromal Dönem: Enfeksiyonun ilk belirtilerinin belli belirsiz ortaya çıktığı, dönemin sonlarına doğru şiddetlenebildiği bir dönemdir.
- İkterik Dönem: Bu dönem birkaç gün veya bir iki hafta kadar sürebilir. Kandaki bilirubinin Hepatit A enfeksiyonunun bir sonucu olarak arttığı ve sarılık olarak kendini gösterdiği bir dönemdir. Sarılık sklera (gözün beyaz kısmı) ile sınırlı kalabileceği gibi tüm vücut da sarı renk alabilir. İkterik dönem aynı zamanda hepatomegali (karaciğer büyümesi) ve splenomegali (dalak büyümesi) görülebilen bir dönemdir.
- İyileşme Dönemi: Sarılık ve diğer semptomların azalmaya, kan değerlerinin normale dönmeye başladığı bir dönemdir. İyileşme genellikle 3 ay içinde olur ancak 6 ila 12 ay kadar gecikebilir.
Pediatrik vakaların çoğu asemptomatiktir. Ancak semptom gösteren pediatrik vakalarda bu dönemler arasındaki çizgi çoğu zaman siliktir.
Hepatit A hastalarında hastalığın seyri şu şekillerde de gerçekleşebilir:
- Fulminan Hepatit A: Fulminan hepatitte sarılık daha da artar. Ensefalopati (beyin dokusunda dejeneratif bozuklukların-değişimlerin görüldüğü bir hastalık) ve Hepatit A kaynaklı olmayan ensefalopatilerde de görülebilen flapping tremor (dirsekler düz tutulduğunda el titremesi yaşanan bir sendrom) görülebilir.
- Tekrarlayan Hepatit A: Hepatit A geçiren hastaların %3 ila %20’sinde (ortalama %15’inde) enfeksiyonun atlatılmasından sonraki 4-15 hafta içinde semptomlar kendini tekrarlayabilir.
Görülme Sıklığı ve Dağılımı (Epidemiyoloji)
Hepatit A enfeksiyonları tüm dünyada yaygındır ancak gelişmemiş ve gelişmekte olan ülkelerde daha baskındır. Küresel olarak 1.4 ila 1.5 milyon kadar semptomatik vakaya rastlanır, ancak asemptomatik vakalarla birlikte gerçek sayının 100 milyona yakın olduğu tahmin edilmektedir.
Hepatit A, viral hepatitlerin sık rastlanan bir patojenidir. Sosyoekonomik eşitsizliğin yaygın olduğu, temiz suya erişimde sıkıntılar yaşanan ve sağlık sisteminin zayıf olduğu ülkelerde Hepatit A’ya rastlanma ve daha ağır geçmesi ihtimali daha yüksektir. Ancak bu bölgelerdeki çocuklar %90’dan yüksek bir ihtimalle onlu yaşlarına kadar enfeksiyonu kapacaklarından dolayı yetişkinliklerinde bağışık olacaklardır.
Önlem Yöntemleri
Hepatit A’yı önlemek için hijyene, özellikle de su temizliğine büyük önem verilmelidir. Hepatit A’nın en çok temiz içme sularına ulaşımda problemlerin olduğu ülkelerde risk teşkil ettiği unutulmamalıdır. CDC ve DSÖ, Hepatit A bağışıklanması için aşılamayı önermektedir. Temas Öncesi Profilaksi için CDC şu grupların aşılanmasını önermektedir:
- 12-23 ay arası bebekler,
- 2-18 yaş arası çocuk ve ergenler,
- Hepatit A’nın kamu sağlığı sorunu olduğu bölgeleri ziyaret edecekler,
- Cinsel açıdan aktif homoseksüel erkekler,
- Mesleği gereği Hepatit A maruziyeti riski taşıyanlar,
- HIV pozitif bireyler,
- Kronik karaciğer hastalığı olan bireyler.
Hepatit A aşısının en yüksek seviyede etki göstermesi için 2 doz şeklinde uygulanması önerilir. Yapılan ilk doz, enjeksiyondan sonra 2 ila 4 hafta sonra başlayacak olan yaklaşık 1 yıl sürecek bir bağışıklık tepkisini tetikler. 6 ila 12 ay sonra verilecek olan 2. doz ise 20-25 yıl veya daha fazla sürecek bir bağışık tepkisi sağlar.
Daha önceden aşılanmamış bireylerin Hepatit A görülen bölgelere seyahat etmeden önce tek doz aşılanması önerilir. Kronik karaciğer yetmezliği çeken, bağışıklığı baskılanmış bireyler ve yaşlıların seyahatten önce aşıyla birlikte Hepatit A immünoglobulini almaları da önerilir.
Ciddi yan etkiler oldukça nadirdir. Yetişkinlerin yarısında enjeksiyon bölgesinde hassasiyet oluşabilir, çocuklarda bu durum daha nadirdir. Aşılama sonrası ateş, yorgunluk, miyalji, baş ağrısı görülebilir. Yan etkileri azaltmak için alınan ağrı kesici ve ateş düşürücülerin aşı etkinliğini etkilediği yönünde bir veri yoktur.
İki tip Hepatit A aşısı mevcuttur: İnaktif ve Canlı Zayıflatılmış virüs içeren aşılar. Hamilelere ve bağışıklık yetmezliği olan bireylere canlı aşıların uygulanmasının önerilmemesi dışında iki aşı da her gruba uygulanabilir ve aynı etkinlik düzeyinde bir koruma sağlarlar. Aşı, DSÖ’nün Temel İlaçlar Listesi’nde yer almaktadır. Hepatit B veya Tifo aşılarıyla Hepatit A aşısının kombine versiyonları da bulunmaktadır.
Temas Sonrası Profilaksi
Hepatit A’nın bulaşmasından sonra aşı ya da immünoglobulin uygulanması Hepatit A’yı önleyebilir. Aşının ya da Hepatit A anti-serumunun temastan sonra olabildiğince erken, en geç iki hafta içinde uygulanması Hepatit A’yı %80-90 oranında önleyebilir. Hepatit A aşısı da anti-serumu da kabaca aynı etkinlik düzeyine sahiptir. Bazı gruplara aşı ya da immünglobuin uygulanması bir miktar daha fazla etkinlik gösterir. CDC, Hepatit A maruziyeti geçmiş 2 hafta içinde olduysa şunların uygulanmasını önermektedir:
- 1 yaşından küçüklere Hepatit A anti-serumu,
- 1-40 yaş arası bireylere Hepatit A aşısı,
- 41 yaş ve üstü kişilere Hepatit A anti-serumu, herhangi bir sebepten dolayı uygulanamıyorsa Hepatit A aşısı,
- Bağışıklık yetmezliği ve/veya kronik karaciğer hastalığı olan bireylere Hepatit A anti-serumu.
CDC, Hepatit A maruziyeti gerçekleşeli 2 hafta olmuş 1 yaşından küçüklere profilaksi önermez; ancak 1 yaşından büyük bireylerde temas durumu devam ediyor ise Hepatit A aşısı uygulanmasını önerir.
