Yek İblis; Türk ve Altay halk inancında İblis. Yeg veya Yiğ olarak da bilinir. İnsanoğlunu yoldan çıkaran ve kötülüğün simgesi olan varlık. Tanrıya isyan etmiştir.
Özellikleri
Kısa boylu ve güçlü bir varlıktır. Âlemin karanlık güçlerini temsil eder. Yerin altında yaşar. Yaka adlı kötü ruh ile de bağlantılıdır. Çak (veya Çek) denilen yine Şeytan anlamını içeren sözcük ile de ilişkili görünmektedir. Ayrıca bu sözcükle bağlantılı hastalık adları vardır. Yiğ verem, Yiğnik ise dizanteri demektir.
Bulgar kültüründe Yaga adlı bir cadı figürü vardır. ‘Kötü ruh, şeytanın yarattığı hastalık, zarar verme’ gibi anlamları da vardır. Başka sözlüklerde ‘ig’ ve ‘iklig’ biçiminde geçen ve hastalık anlamı da bulunur. Maniheizm’de yine şeytan anlamında kullanılmıştır.
“Yeg”in Tatar dilindeki anlamı “açgözlü, doymak bilmeyen ruh” demektir. Ayrıca bazı kaynaklarda Teleğüt şamanlarının davullarını süsleyen görüntülerden biri olan “Yeg Yılan” adına da rastlanır. “Yeg Yılan” şamana yardım eder ve insanların “Yula” denilen ruhlarını şamanın buyruğuyla diğer kötü ruhlardan korur.
Ebu Hayyan sözlüğünde “İg”, İbn-i Mühenna sözlüğünde ise “İklig” şeklinde geçen bu sözcük, “hasta” anlamındadır. Kazakçada ise her türlü hastalığı bildiren “Jegi” sözcüğü vardır.
Baba Yaga
Baba Yaga – Slav folklorunda cadı veya büyücü bir karakterdir. O küçük çocukları kaçırır (ve muhtemelen yer). Tavuk ayakları gibi dört ayak üzerinde duran bir kulübede yaşar, süpürgesiyle köylerin etrafında uçar. Özellikle bu ev tarzu Ural ve Tungus topluluklarında rastlanan bir yapı biçimidir. Slav mitolojisinde ayrıca kayıp ruhlara rehberlik eder. Rus masallarında Baba Yaga, akçaağaçtan yapılan bir süpürge ile havada süzülen bir cadı olarak tasvir edilir.
Baba sözcüğü çoğu Slav dillerinde “yaşlı kadın” ya da “büyükanne” anlamına gelir. Yaga sözcüğünün ise Ural-Altay kökenli2 olduğu tartışılmaktadır. Adı çeşitli Slav dilleri içinde farklı söyleyişlerle kullanılır: Baba Jaga, Jezi Baba, Jaga Baba, Baba Yaha, Baba Jaha, Baba Jahinia… Bu isim bazen “boynuzlu yaşlı kadın” olarak da tercüme edilir.
Küpegiren
Küpegiren (veya Küpegiren Karı) – Azerbaycan masal karakterlerinden biridir. Evler yıkan, bozgunculuk yapan, şekil değiştiren, büyülü bir kadındır. Bir an için güzeller güzeli de olabilir, melekler meleği de, gökyüzüne de çıkabilir, yere de inebilir. O masalların kötüsüdür. Yaga motifine çok benzer.
(İğ/Yiğ) ve (Çak/Cak/Yak) kökü. Hastalık, kötülük, fesatlık kavramlarını barındırır. İddia edildiği gibi Arapça veya Farsça kökenli değildir (Yek sözcüğünün, Arapça’da mânâsı bir, tek, yalnız anlamına gelir). İğrenmek fiili yine bu kökten gelir.
