Üçoklar ve Üçok Boyları; Türk mitolojisinde “yersel boylar”ı (arzi kavimleri) ifâde etmek için kullanılan bir kavramdır.
Bunlar, Oğuz Han’ın ilk (yerden çıkan) eşinden olan üç oğlu ve onlardan türeyen boylardır.
Yerle ilgili unsurları temsil ederler. Burada dikkate değer olan husus Gök kavramının yerin bir parçası sayılmış olmasıdır. Bu durum Yaratılış çağlarında Gök ve Yer’in ayrışmadığı bir bütün olduğu anlayışını akla getirmektedir. Diğer bir görüşe göre ise burada kastedilen Uzay değil Hava yâni atmosferdir.
Bu da Gök-Kal tabirini hatırlatmaktadır.
Üçok Boyları
Gümüş Oklar’ın sahibidirler. 24 Oğuz boyundan 12’sini oluştururlar. Yerle ilgili unsurları temsil ederler. Sözcük, üç oka sâhip olanlar mânâsı taşır. Ok sözcüğü birçok kaynakta boy anlamında kullanılmıştır, Onok, Bozok, Üçok. Yine “Oğuz” ve “Oğur” kelimeleri de benzer biçimde kullanılır.
On Oğur, Beş Oğur, Şar Oğur, Dokuz Oğuz gibi… “İç Oğuzlar” da denir, sol kolu teşkil ederler.
Kök Alp / Gök Han Sembolü Sungur’dur. Oğulları:
- Bayan: Her zaman nimetle dolu yer anlamındadır. Akkoyunlular sülâlesi, İzmir’den Gence’ye kadar Bayandur adlı yerler bu boydan gelir.
- Beçene / Peçenek: İyi savaşçı anlamındadır. Karadəniz kuzeyi ile Balkanlarda göçen ve 1071 Malazgirt ile 1176 Miryakefalon meydan muharebelerinde Bizanslardan ayrılarak Selçuklular safına geçen Peçenekler, Ankara Çukurova Halep bölgelerindeki Türkmen oymaklarından Peçenekler bu boydandır.
- Çavuldur / Çavundur: Ünlü, şerefli, çevik anlamındadır. Türkmenistan’da Mankışlak Çavuldurları, Çorum çevresindeki Çavuldur ve Anadolu’daki Çavdar Türkmen oymakları, Erzurum ve çevresindeki Çavundur adlı köyler bu boyun adından alınmıştır.
- Çepni: Düşmanı nerede görse savaşıp, çarpan, vuran ve hızlı savaşan anlamındadır. Rize-Sinop arasındaki çok usta demirci Çepniler, Kırşehir, Manisa, Balıkesir çevresindeki ve Kars ile Van bölgelerinde Türkmen Oymağı Çepniler bulunmaktadır.
Tağ Alp / Dağ Han Sembolü Uçkuş’tur. Oğulları:
- Salur: Nerde yetişirse kılıç ve çomağı ile iş görür anlamındadır. Kars ve Erzurum hâkimleri, Salur Kazan Han sülâlesi, Kadı Burhaneddin ve Devleti, Fars Atabegleri, Salgurlar, Horasan’daki Teke Yomut ve Sarık adlı Türkmenlerin çoğu bu boydandır.
- Eymür / İmir: Çok iyi ve zengin anlamındadır. Akkoyunlu, Zülkadirli ve Halep Türkmenleri içindeki Eymürlü / İmirli oymakları, Çıldır ve Gürcistan’daki bazı Terekeme Oymağı bu boydandır.
- Alayuntlu / Alayundlu: Alaca atlı, hayvanları iyi demektir. Yonca kelimesi bu boyun hatırasıdır.
- Yüregir / Üregir: Daima iyi iş yapan ve düzen kuran, kurucu anlamındadır. Orta Toros ve Çukurova Üçoklu Türkmenlerinin çoğu, Anadolu’daki Ramazanoğulları bu boydandır
Tengiz Alp / Deniz Han Sembolü Çakır’dır. Oğulları:
- Iğdır: Yiğitlik, büyüklük anlamındadır. Anadolu’da yüzlerce yer adı bırakan Iğdırlar, İran’da büyük Kaşkay eli içindeki Iğdır, bu boyun hatırasıdır.
- Begdüz / Büğdüz: Herkese tevazu gösterir ve hizmet eder anlamındadır. Peygamber Hz. Muhammed’e elçi giden (622-623 yılları arasında Medîne’ye varan), Begdüz Emen soyu temsilcisi ve Yenikent yabgularından Şahmelik’in Atabeyi Kuzulu, Halep Türkmenlerinden Begdüzler bu boydandır.
- Yıva / Iva: Derecesi hepsinden üstün anlamındadır. Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah’ın (1072-1092) döneminde Suriye ve Filistin’i feth eden Atsız Bey, XII yüzyılda Hemedanın batısında Cebel bölgesi hâkimleri Berçemoğulları, Haçlıları Halep çevresinde yenen Yaruk Bey, Güney Azerbaycan’daki Kaçar elinin Yıva Oymağı bu boydandır. Ankara’da çok tanınan Yıva kavunu bu boyun yerleştiği ve adları ile anılan köylerde yetişir.
- Kınık: Her yerde aziz, muhterem anlamındadır. Büyük Selçuklu ve Anadolu Selçuklu devletleri, Orta Toroslardaki Üçoklu Türkmenler, Halep-Ankara ve Aydın’daki Kınık Oymakları bu boydandır.
