İnka Medeniyeti; İnkalar günümüz Peru’sunda ilk olarak 12. yüzyılda ortaya çıkmış ve bölgedeki daha önceki İnka öncesi gruplardan türemişlerdir.
Bu daha önceki gruplar, manzaraya kazınmış muazzam çizimler olan antik Nazca Çizgileri’ni yaratmakla tanınırlar.
Köken efsanelerinin bazı versiyonlarına göre bu çizgiler, oğlu Manco Capac’ı Paccari Tampu köyündeki üç mağaranın ortasından dünyaya gönderen güneş tanrısı Inti tarafından yaratılmıştır. Kardeşlerini öldürdükten sonra Manco Capac, Cusco yakınlarındaki verimli vadiye yerleşmeden önce kız kardeşlerini ve takipçilerini vahşi doğaya götürdü.
İnkalar, dördüncü imparatorları Mayta Capac döneminde topraklarını genişletmeye başladılar. Ancak, sekizinci imparator Viracocha Inca 15. yüzyılın başlarında kontrolü ele geçirene kadar gerçek anlamda geniş bir güç haline gelmediler.
İki amcasının askeri yetenekleriyle desteklenen Viracocha Inca, güneydeki Ayarmaca krallığını yenerek Urubamba Vadisi’ni ele geçirdi. Ayrıca İnka’nın fethettiği topraklarda barışı korumak için askeri garnizonlar bırakma uygulamasını başlattı.
Pachacuti
Rakip Chancas 1438 dolaylarında saldırdığında, Viracocha Inca askeri bir karakola çekilirken, oğlu Cusi Inca Yupanqui Cusco’yu başarıyla savundu.
Kısa süre sonra Pachacuti unvanını alan Cusi Inca Yupanqui, İnka’nın en etkili yöneticilerinden biri oldu. Askeri seferleri krallığı Titicaca Gölü Havzası’nın güney ucuna ve Cajamarca ve Chimu krallıklarına tabi olmak için yüzlerce mil kuzeye kadar genişletti.
Günümüzde Tawantinsuyu ya da “Dört Çeyrek Ülkesi” olarak adlandırılan İnka devletinin genişleyen menzili, stratejik lojistik değerlendirmeleri de beraberinde getirdi. Pachacuti’nin, bir etnik grubun ayaklanma ihtimalini ortadan kaldırmak için zorunlu iskân emrini veren ilk İnka imparatoru olduğuna inanılmaktadır.
Buna ek olarak Pachacuti, yöneticilerin seleflerinin mülklerini miras almalarının engellendiği bir uygulama başlatmış, böylece birbirini izleyen liderlerin yeni topraklar fethetmesini ve yeni zenginlikler biriktirmesini sağlamıştır.
İnka Hükümeti
Pachacuti ayrıca çabalarını geniş imparatorluğun yönetim merkezi olan Cusco’yu güçlendirmeye odakladı. Şehri koruyan devasa kale Sacsahuaman’ı genişletti ve nehirleri kanalize ederek ve karmaşık tarım terasları oluşturarak geniş bir sulama projesine girişti.
Tawantinsuyu, 12 milyonluk nüfusu arasında 100’den fazla farklı etnik gruptan oluşmasına rağmen, iyi gelişmiş bir toplumsal yapı imparatorluğun sorunsuz işlemesini sağladı.
İnka tebaasının çoğu mısır, patates, kabak, lama, alpaka ve köpek yetiştiren ve kamu işçiliği yoluyla vergi ödeyen kendi kendine yeten çiftçilerdi.
Yazılı bir dil yoktu, ancak Quechua dilinin bir biçimi birincil lehçe haline geldi ve quipu olarak bilinen düğümlü kordonlar tarihi ve muhasebe kayıtlarını takip etmek için kullanıldı.
İnka Başarıları
İnkalar bugün, muhteşem kale kompleksi Machu Picchu’nun sadece bir örneği olduğu anıtsal mimarileri de dahil olmak üzere birçok sanatsal ve kültürel başarılarıyla tanınmaktadır.
İnkalar ayrıca sofistike takvimler, özenle hazırlanmış tekstil ürünleri, işlevsel ve dekoratif seramikler, cerrahi teknikler, verimli teras tarımı ve koka yapraklarının ilaç olarak ve dini törenlerde kullanımını geliştirmişlerdir. Ayrıca ölülerini mumyalamayı da uygulamışlardır.
Yaklaşık 15.000 mil uzunluğundaki ayrıntılı bir yol sistemi krallığı boydan boya kat ediyordu ve bayrak koşucuları günde 150 mil gibi etkileyici bir hızla mesaj iletebiliyordu.
Ne yazık ki İnkaların altın ve gümüş eserlerinin çoğu İspanyol fatihler tarafından eritilerek Avrupa’ya geri gönderilmiştir.
İnka Dini
İnka dini, Inti; Viracocha adında bir yaratıcı tanrı ve yağmur tanrısı Apu Illapu’yu içeren bir tanrılar panteonuna dayanıyordu. Krallık boyunca, Cusco’da çevresi 1.200 fitten fazla olan devasa bir Güneş Tapınağı da dahil olmak üzere etkileyici tapınaklar inşa edildi.
Güçlü rahipler hastalıkları teşhis etmek, suçları çözmek ve savaşların sonuçlarını tahmin etmek için kehanete başvurur, çoğu durumda hayvan kurban edilmesini gerektirirdi. Önceki imparatorların mumyalanmış kalıntıları da kutsal figürler olarak kabul edilir ve törenlerde altın ve gümüş depolarıyla birlikte dolaştırılırdı.
Topa İnka Yupanqui 1471’de tahta çıktıktan sonra imparatorluğun güney sınırını günümüz Şili’sindeki Maule Nehri’ne kadar zorladı ve her eyaletin tapınak hizmetçisi ya da ünlü askerlere gelin olarak hizmet edecek kadınlar sağladığı bir haraç sistemi kurdu. Halefi Huayna Capac, başarılı kuzey seferlerine girişerek geniş uygarlığı Ekvador ve Kolombiya arasındaki bugünkü sınır olan Ancasmayo Nehri’ne kadar uzattı.
İspanyolların Gelişi
Bu ilerlemelere rağmen, 1500’lerde İspanyol kaşiflerin gelişi kısa süre sonra İnka İmparatorluğu’nun çöküşüne yol açacak olayları harekete geçirdi. İspanyollar çiçek ve grip gibi yabancı hastalıklar taşıyarak 1525 civarında Huayna Capac ve seçtiği halefini öldürmeden önce nüfusun büyük bir bölümünü yok etti.
Bu iki ölüm, imparator adaylarının iktidar için savaştığı bir iç savaşa yol açtı ve sonunda Atahualpa, artık zayıflamış olan imparatorluğun tahtını ele geçirmek için üvey kardeşi Huascar’ı geride bıraktı.
İnka zenginliği hikâyelerinden etkilenen İspanyol fatih Francisco Pizarro, Atahualpa’yı Kasım 1532’de onuruna verilecek sözde bir akşam yemeği için toplantıya çağırdı ve ardından imparatoru kaçırdı. Atahualpa ertesi yaz idam edildi ve İspanyollar yerli halktan sayıca çok üstün olmalarına rağmen, üstün silahlarıyla 1533’ün sonlarında Cusco’yu kolayca yağmaladılar.
Barışı korumaya çalışan İspanyollar, Manco adında genç bir prensi kukla kral olarak atadılar. 1536’daki coşkulu bir isyan sırasında bu hareket geri tepti. Ancak Manco ve adamları sonunda, yaklaşık 36 yıl boyunca imparatorluğun son kalesi olarak kalan Vilcabamba orman köyüne çekilmek zorunda kaldı.
Ancak sonunda İspanyollar 1572 yılında Vilcabamba’nın kontrolünü ele geçirdi ve kalan son İnka hükümdarı, Manco’nun oğlu Tupak Amaru yakalanıp idam edildi ve İnka İmparatorluğu sona erdi.
İnkalar hakkındaki tek yazılı anlatılar yabancılar tarafından kaleme alındığından, mitolojileri ve kültürleri eğitimli hikaye anlatıcıları tarafından sonraki nesillere aktarılmıştır.
Varlığının izleri çoğunlukla şehirlerin ve tapınakların kalıntılarında bulundu, ancak 1911’de arkeolog Hiram Bingham, bu gururlu ve güçlü Kolomb öncesi uygarlığın gücünü ve yeteneklerini yansıtan muhteşem taş yapılarıyla Machu Picchu’nun 15. yüzyıldan kalma bozulmamış dağ kalesini keşfetti.
