Dişilik Tanrıçası Ambar Ana;
Ambar Ana – Türk ve Altay mitolojisinde Dişilik Tanrıçası. Kadınları ve kadınların yaptığı işleri gözetir. Kadınların çalışmalarına bolluk verir. Kendisi için yapılan törenler vardır. Kadın şamanlar ondan yardım dilerler.
“Ambar Ana” Zengi Baba’nın eşi olarak görülmüştür. Harezm dışındaki uygarlıklarda bu tanrıçayla ilgili görüşlere rastlanmaz. Bir olasılığa göre, kökeni Avesta’daki Bolluk İlahesi olan “Anahit”e dayanır. Otağanlar (kadın şamanlar, kadın baksılar) zaman zaman bir koruyucu ruh olarak yardım etmesi için “Ambar Ana”ya başvururlar.
Etimoloji
(Am/Em) kökünden türemiştir. Bu kök Türkçede dişilik bildirir2. Örneğin emmek ve emzirmek dişil içeriğe sahiptir. Depo, kiler anlamındaki Arapça Ambar sözcüğüyle ilgisi yoktur. Em kökü aynı zamanda iyileştiricilik ve ilaç anlamlarıyla da bağlantılıdır.
Ana
Ana (Ene, İne) veya Ög (Ök) ayrıca Moğalca’da Eci (Ece, Ezi, Ese, Ez, Eh) – Valide. Soyundan gelinen dişil kişi. Bir insanı doğuran kimse.
Mitolojide soyundan gelindiği kabul edilen varlıklara veya yaşamın özünü oluşturduğu düşünülen dişil unsurlara da Ana denilir. Örneğin Kurt Ana, Geyik Ana. Bu varlıklar aynı zamanda tanrısal nitelikler taşırlar. Ya da Od (Ateş), Kuyaş (Işık), Su, Toprak gibi temel yaratıcı unsurlara da bu şekilde hitap edilir. Soyundan gelindiğine inanılan belli başlı hayvanlar şunlardır: Kurt, Geyik, Boğa, Kartal, Köpek, Deve, Kuğu, Ayı. İslam diniyle birlikte keramet sahibi kadın evliyalara da Ana denilmeye başlanmıştır. Anya olarak Macarcada yer alır.
Anayurt (anavatan) sözcüğü toprağın dişil olmasıyla da ilgilidir.
İnsanın ölünce gömülmesi onun tekrar ana rahmine dönüşünü sembolize eder. Uyku ve gece insanoğluna ana rahmindeki sakin ve sessiz dönemi anımsatır bilinçaltında. Ana kavramı tüm toplumlarda doğurganlığın simgesi olmuştur.
Türkçe de dişil akrabalıkları bildiren sözcükler şunlardır.
| Yuğuk (Akrabalık) | ||||
| 1 | 2 | 3 | 4 | |
| Valide | ANA (Anne) | ENE, ENİ, İNE | ŞEŞE | ÖG/ÖK |
| Abla | ABA/APA | EBE, EBİ, İBE | HEDE | |
| Hala | ALA | ELE, ELİ, İLE | HELE/HALA | |
| Hala | AMA | EME, EMİ, İME | BİBİ | |
| Teyze | AÇA/AŞA | ECE/EÇE/EŞE,EÇİ, İCE | TETE/TEZE | |
| Büyükanne | ABAKAY/AVAGAY | ÖLESEY | NENE/NİNE | EMEGE |
| Kız kardeş | ÜKE | ECEKE | BEÇE/BAÇA/BACI | |
| Kız Evlat | ÜĞÜL/ÜGÜL/ÜL | ÇAĞA/SAĞA | ÜĞLEN | |
| Yenge | YENGE/YİNGE | |||
| Adam: ERKEK / GİŞİ, Kadın: EŞKEK / DİŞİALUNCA (ELÜNCE): 2. Kuşak Ata ve Analar (Dede ve Nineler)KULUNCA (KÜLÜNCE): 3. Kuşak Ata ve Analar (Dede ve Nineler) |
Örneğin Kuğu (Ku, Gu, Kuv, Kuba) Ana ve Moğalca: Hun (Kun, Hung, Kung) Ece; Kuğu Tanrıçasıdır.
Bazı Türk boyları kuğudan türediklerine inanırlar. Örneğin Ku’lar (Lebedler). Finlilerin Ku adlı Ay Tanrısını da akla getirmektedir. Kuğu Zerafetin simgesi olan kuş. Eski Moğolcada Hun/Kun kelimesinin aynı zamanda insan anlamına gelmesi dikkat çekicidir. Tunguz- Mançu dillerinde Kukı/Kuhu/Kukku şeklinde yer alır.
Etimoloji
(An) kökünden türemiştir. Anmak fiiliyle bağlantılıdır. Anılan kişi demektir. An kökü zihinsel faaliyetleri temsil eder. Moğolcada Anh, önde gelen, birinci sıradaki demektir. Kimilerince Hitit/Hatti kökenli bir kelimedir. Hatti (Eti)’ler, Hititler Anadoluya gelmeden önce de var olan sonra Hititler ile kaynaşan bir toplumdur. Türkçe’de Ök/Ög kelimeleri de Anne olarak kullanılır. Anlayış gücü ve zihinsel yeteneklerle de ilgili bir kökten gelir. Bazı lehçelerde Anne ve Atte biçimine de dönüşen “Ana” ve “Ata” sözcükleri aynı zamanda ön ek olarak da kullanılırlar. Özellikle ana ile ilgili olarak şu örnekler verilebilir: anayurt, anadil, anayasa, anayol, anakent, anayapı, anakapı, anagiriş, anadizi, anasoy, anakara, anapara gibi… Moğolcada Anah fiili, iyileştirmek, tedâvi etmek demektir. Tunguz Mançu dillerinde Enin olarak geçer ve yine anne demektir.
