Korkut Ata; Türk, Altay ve Oğuz efsânelerinde, masallarda ve halk hikâyelerinde adı geçen söylencesel ozan.
Dede Korkut olarak da bilinir. Dede Korkut Hikâyeleri‘nin anlatıcısı olduğu kabul edilir.
Nitelikleri
Ozanların atasıdır. Sıra dışı özellikleri vardır. Kopuz çalar, öyküler anlatır. Çok uzun yıllar yaşamıştır. Kopuzun bulucusu odur.
İslâmiyetle birlikte bir evliya olarak kabul görmüştür fakat İslam öncesi dönemlerde çok geriye giden bir karakterdir. Allah’ın izniyle gelecekten haber verir. Kor’dan çıkmış bir kadının oğludur. Kuşların dilini bilir. Pek çok söylence de onun adına rastlanır. Şamanlığı, şeyhliği, ozanlığı, bahşılığı, evliyalığı, erenliği hepsi birbirine bağlıdır ve her kültürde bunlardan en az birkaçına sâhip olarak tanımlanır.
Çok uzun yıllar yaşadığı anlatılır. Kendisinden bahsedilirken “Ölü dersem ölü değil, diri dersem diri değil” sözleriyle bahsedilir kendisinden. Bilgedir ve hikmet sahibidir.
Kendi ölümünü uykuda haber almıştır. Evrensel düzenin başlayıp bittiği yer olan dünyanın merkezinde suların üzerinde huzur bulur. Ölümden kaçarak dünyanın dört bir yanını dolaşır ancak yine de en sonunda bunun mümkün olmadığını anlar.
Bir anlamda Sümerlerden beri var olan Gılgamış’ın ölümsüzlük arayışının bir uzantısıdır bu yolculuklar. Tüm hayvanların ve özellikle de kuşların dilini bilir.
Ayrıca kendisinin “Tuman” adını verdiği bir yiğit de tüm kuşların dilini bilir. Korkuta Ata’nın insanlara ad vermesi, Yaratılış çağlarının önce nesnelerin adlarının oluşmaya başlamasıyla yakından ilgisi vardır.
Dede Korkut kitabında 12 öykü yer alır bunlar târih boyunca dilden dile, aktarılan bir sözlü gelenek ürünüdür, 16. Yüzyılda yazıya geçirilmişlerdir.
Bir kısmının sonunda Korkut Ata şöyle seslenir:
Hani dediğim erenler,
Dünya benimdir diyenler,
Ecel aldı yer gizledi,
Fani Dünya kime kaldı,
Gelimli gidimli Dünya,
Son ucu ölümlü Dünya.
Azerbaycan Türkleri arasındaki yaygın bir inanışa göre, dünyadaki her şeyin adını Korkut Ata koymuştur. Yiğitlere de adlarını veren Korkut Ata’nın bu özelliği onda, kökeni söze dayanan anlamlandırma ve âleminin yaratıcısının bir yansıması olma niteliklerini bir araya getirir. Onun her şeyi bilmesi, gelecekten türlü çeşitli haberler vermesi ve ayrıca tören koruyucusu olması en önemli özelliklerindendir.
Dede Korkut Kitabı’nın önsözünde Hz. Muhammed Peygamber zamanına yakın bir devirde yaşadığı ve Bayat boyundan olduğu yazılıdır. Kazaklar arasında dolaşan halk hikâyelerinin bir kısmında onun peri kızından doğduğu söylenir.
Korkut sözcüğü (Kor/Gor) kökünden türemiştir. Çok büyük, ulu, heybetli, korku veren demektir. Ayrıca korkutucu düş anlamında da kullanılır. Kelime kökünde kor, korumak, korkutmak, koramak (yanmak) gibi anlamları vardır.
