Türk Mitolojisinde Aza ve Azmıç Nedir;
Aza Nedir?
Aza – Türk, Altay, Yakut, Çuvaş ve Moğol mitolojisinde kötür ruh. Asa şeklinde de söylenir. Moğollar Ada derler. Azalar biçiminde çoğul olarak kullanılır.
Özellikleri
Yeraltındaki karanlık yurtlarında yaşarlar. Genel olarak kötücül ruhların ve kötü varlıkların tamamına verilen bir addır. Çoğu zaman, görüntüleri yoktur, yalnızca sesleri ve çıkardıkları gürültüler işitilir. İnsanlar onlardan korktukları için harabelerde ve kalıntılarda gezmeye çekinirler. Oyrotlarda 13 farklı kötücül ruh kategorisinin tamamını anlatır. Karşıtı Aya’dır. Bazı kaynaklarda üç türü sayılır.
- Azabuk: Kötücül ruhlar.
- Azaşulbus: Kötücül cadılar.
- Azahortan: Kötücül hortlaklar
Bu sözcüklerin hepsi de farklı niteliklerde olmak üzere hep kötü ruh demektir. Azar sözcüğü yine kötü ruhlara dayalı hastalıkları ifâde eder. Azarlamak fiili de buradan türemiştir. İnsanlara kötü ruhları göndermek demektir. Yakut mitolojisinde Abası adı ile kullanılır. Kumandılar da ise iki farklı sınıf olarak yer alırlar.
- Çertegri: Şeytan.
- Çor: Cin.
Ruhsal ve fiziksel hastalıkları tanımlamakta kullanılan Azar-Bazar (Asar-Masar, Eser-Meser, Azar- Pazar, Ezar-Bezar) veya Azar-Kazar (Ezer-Kezer) ya da Kasar-Pasar (Kazar-Pazar) tamlamaları da yine bu kavramla yakından alâkalıdır ve olasılıkla üç tür kötücül varlıkla ilgilidir:
- Azar (Ezer), 2. Kazar (Kezer), 3. Pazar (Bezer).
Çertegriler Türk ve Altay mitolojisinde ve halk inanışında Şeytan ile özdeşleşmiştir. Azaların en tehlikeli ve en kötüleridir. İnsanlara geri dönüşü olmayan zararlar verebilirler. Korkunç ve güçlü yetenekleri vardır. Yertanrı (Cer Tengri) ile de alâkalı görünmektedir. Çorlar ise daha çok cinlere benzeyen varlıklardır.
Azar-Bazar
Azar-Bazar, Azerbaycan Türkçesinde, “her tür hastalık” manasına gelir. Yılın son Çarşamba gününde, Azerbaycan kırsal bölgelerinde tüm evlerin önünde ateşler yakılır ve herkes ateşin üstünden atlayarak, “Azarım-Bazarım, bu ateşin üstüne dökülsün” der. Buradaki “Azar-Bazar”, şeytanî ruhların adlarıdır. Sonradan anlam kaymasına uğrayarak “her türlü hastalık” içeriğini ifâde etmeye başlamıştır.
Etimoloji
(Az/Ad) kökünden türemiştir. Azmak, azarlamak fiilleri ile aynı kökene sahiptir. Yas tutmak anlamını da içerir. Aşırılık, sapkınlık, suç gibi anlamlar içeren ve Az- ile başlayan sözcükler bu kökten türemiştir. Moğolcada Az/Azh sözcüğü varoluş anlamına gelir. Eski Moğolca Ad/Ada, Eski Türkçe Ada/Aza sözcükleri tehlike ifâde eder.
Azmıç Nedir?
Azmıç – Türk ve Balkar mitolojisinde Kayıp Cini veya Yol Cini. Aznıç veya Azıtkı (Azıktı) olarak da bilinir. Karaçay-Balkarların inançlarına göre Şeytâni bir ruh. Belli bir görüntüsü yoktur. İnsanlara düşmandır, kurbanları tek başına yola çıkan insanlardır. Azmıç bu insanları onu tanıyan birisinin sesiyle çağırır. İnsan dönüp cevap verirse Azmıç’ın buyruğu altına girer. Azmıç da bu insanı kayalıklardan aşağı atar. Tek başına yola çıkan insanları kandırıp götüren ve kaybeden kötü ruhtur. Tanıdığı birisinin sesiyle bu insana seslenir. Eğer bu sesi duyan kişi geriye dönüp bakarsa onu alır götürür ve kaybeder. Kılıktan kılığa girer.2 Bir insana en sevdiği kişi gibi gözükebilir. Böylece insanları peşine takıp azıtarak, dağa, uçuruma, ırmağa götürüp buralara düşürerek ölmesine neden olur. Congolos’a benzer.
Etimoloji
(Az) kökünden türemiştir. Azdırmak anlamına sahiptir. Anadolu’da azıtmak fiili, ıssız bir yerde bırakıp kaçmak demektir. Örneğin köpeği azıtmak gibi. Eski Moğolca Ad/Ada, Eski Türkçe Ada/Aza sözcükleri tehlike ifâde eder. Yol Azdıran şeklinde anlamlandırıldığı da olur.
Azıtkı Nedir?
Azıktı – Türk ve Altay halk inancında bir kayıp cini. “Azıtkı” olarak da söylenir. İsmi “azdıran” anlamına gelen Kırgızların ve Özbeklerin İslâmiyet öncesi inançlarında yer alan şeytâni bir varlıktır. Her türlü kılığa girebilir. İnsanlara kendilerine en yakın olan kişi şeklinde görülebilir. Bu şekilde kılığa giren Azıktı insanı azdırıp, uçuruma, dağa veya bir akarsuya götürerek öldürebilir. Sözcük, “azıtmak” fiilinden türemiştir. Anadolu’da “azıtmak”, ıssız bir yerde bırakıp kaçmak demektir.
Örneğin köpeği azıtmak gibi. Eski Moğolca Ad/Ada, Eski Türkçe Ada/Aza sözcükleri tehlike ifâde eder. Ayrıca “azdırmak” fiili de kandırmak, şaşırtmak, baştan çıkarmak gibi manaları da içerir.
- Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, Yurt Yayınevi (Sayfa-86, Azmıç/Azıtkı)
- Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, Yurt Yayınevi (Sayfa-85, Azmıç/Azıtkı)
- Türk Dili Sözlüğü, Orhan Hançerlioğlu, Remzi Kitabevi (sayfa – 56)
İlgili İçerik Notları;
- William Wallace Efsanesi ve Filmlere Konu Olan Hayat Hikayesi
- Basamum: Arap Mitolojisinde Şifa Tanrısı
- Abezethibou: Gnostik Mitolojinin Karanlık Tanrısı
