Ürüng Ağar Toyon (Ürüñ Ağar Han) – Türk, Altay ve Yakut mitolojilerinde Canlılar Tanrısı.
Yeryüzündeki tüm sürecin işleyişinden, insanlardan ve diğer canlılardan sorumludur. “Ürüng Ar Toyon” şeklinde de söylenir. “Ağar Han” olarak da bahsedilir.
Üygül
Yakutların Tengricilik inancında Ulu Toyun’un büyük oğuludur. İyilik Tanrısı olarak görünür. Yüceliği, üstünlüğü ve büyüklüğü sembolize eder.
Üzüt
Türk ve Altay halk inanışında can. Özüt veya Öz (Ös) de denir.
Tanım ve Anlam
Sözcüğün yaygın olarak kullanılan ve birbiriyle bağlantılı iki anlamı bulunur:
- Bir varlığın yaşam gücü. Kişinin hayatta oluşunun göstergesi. En çok kuş, yılan ve balık olarak temsil edilir. Ruh kavramıyla yakından bağlantılıdır. Öz Kuşu (Can Kuşu) deyimi bu inanışın en belirgin örneğidir. Dört kanatlı Bürküt kuşu ordular savaşırken üzerlerinde dolaşır, çünkü bu kuş bütün bir ordunun ruhudur. “Öz Yerine Öz” (Aylanu) anlayışı ise bir kişinin başkasının yerine ölmeyi kabul etmesidir ve en güzel ve en yetkin örneği Deli Dumrul öyküsünde yer alır. Özütlerin öldükten sonra toplandığı yere giden iki ırmaktan bahsedilir. Bu ırmak yeni ölenlerin ruhlarını oraya götürür. Ölüm sonrası kasırgaya dönerek daha önce yaşadıkları yerleri ziyâret ederler. Kötü olanlar Erlik Han’ın hizmetine girerler. Üzüt Aşı sözcüğü de ölünün arkasından verilen yemek olan Ölü Aşı anlamında kullanılır.
- Bir şeyin temel içeriği, esası. Merkezinde yer alan unsuru.
Üzüt, bedenleri ölmüş insan ruhlarına verilen isim olup, Erlik’in sarayında yaşamaya devam ettiklerine inanılmaktadır. Üzütler Toprağı ise ölüler diyarına verilen isimlerden bir tanesidir. Üzütler yeryüzünden ayrılmayıp yaşayan insanlara musallat olduklarında şamanlar tarafından yeraltına indirilmektedirler2. Halk inanışında ölen insan ruhunun bir kuş olup uçtuğu kanaati yaygındır.
Özen Han
Özen Han – Türk mitolojisinde ruh tanrısıdır.
Ösen Han da denir. Aldacı‘nın emrindeki bir ruhtur. İnsanların ruhlarını alır. Öz, Ös sözcükleri ruh, can anlamına gelir. Ös Moğolcada ise intikam demektir (Türkçe Öç). Bu durum ölümün yaşamdan intikam alması gibi bir anlamsal bağlantıyı çağrıştırır.
