Mayaların dini, mitolojisi, tanrıları ve inanışları

Mayaların dini, mitolojisi, tanrıları ve inanışları; Maya inancı, insanın, yeryüzünün ve kutsal olan her şeyin yaratılışını ve kutsallığını tesis eder. 

Bu ilahi kutsallık, Maya yaratılış mitlerine de çevrilebilir. Dünyadaki hemen hemen her şeyin k’uh veya kutsallık içerdiği fikri üzerine şekillenmiştir. Cansız ve canlı tüm varlıkların maneviyatını açıklamak için kullanılan benzer terimler olan K’uh ve k’uhul, varoluşun en ilahi yaşam gücünü tanımlar. 

Maya Yaratılış Efsanesi

Maya yaratılış mitlerini açıklamadan önce, Maya yaratılış hikayelerinin bulunduğu iki kaynak arasındaki farkı anlamak önemlidir. Bu kaynaklar arasında Popol Vuh ve Books of Chilam Balam yer alır . Popol Vuh, bugün Guatemala olan dağlık Maya ile ilişkilidir. İnsanın yaratılışı, kehanetler ve geleneksel mitler ve tarihler hakkında metinler içerir. Chilam Balam Kitapları normalde Meksika’nın Yucatán bölgesinin ova Mayası ile ilişkilendirilir. Chilam Balam’ın birkaç kitabı var. yazıldıkları bölgeye göre isimlendirilirler. 

En ünlü ve etkili kitaplar arasında Chumayel, Tizimin, Mani, Kaua, Ixil, Tusik ve Codex Pérez kitapları yer alır. Kitaplar, Chilam Balam’ın birebir çevirisi olan bir Jaguar rahibi tarafından yazılmıştır. Bu kitaplar, MS 1500’ler dolaylarında kolonyal İspanyol zamanlarına aittir ve Chilam Balam’ın yaratılış hikayeleri üzerinde İspanyol sömürgeciliğinin açık bir etkisi vardır .

Mayalar için dünyanın yaratılışının rüzgar ve gök tanrısı Huracán’ın bir eylemi olduğu söylenir . Gökyüzü ve dünya birbirine bağlıydı ve hiçbir canlıya ya da bitki örtüsüne yer bırakmıyordu. Yer açmak için Ceiba ağacı dikildi. Ağaç, yeraltı dünyasının tüm seviyelerinde kök saldı ve dalları üst dünyaya doğru büyüdü. Ağacın gövdesi, hayvanlara, bitkilere ve insanlara yeryüzünde yer bırakmak için büyüdü. Maya inancına göre hayvanlar ve bitkiler insanlardan önce de vardı. 

Tanrılar onları onurlandırmak için konuşamadıkları için sadece hayvanlarla yetinmediler. Oradan, tanrıları onurlandırmak için insanlar yaratıldı.

Maya’nın Birçok Dönemi

Maya metinlerine göre şimdiye kadar üç yaratım olmuştur. Bu yaratımlardan ikisi sona ermiş, yani canlılar yok olmuştur. Üç kreasyonun birçok varyasyonu var. Bazıları Hıristiyanlıktan etkilenmiştir , ancak yaratılışların temel olayları, dağlık Maya’nın Popol Vuh’undan aşağıdaki açıklamada detaylandırılmıştır.

Çamurdan Yapılmış

İlk yaratılış, çamurdan yapılmış insanları gördü. Çamur insanları en üretken insanlar değildi, çünkü birçoğu günümüz insanının yaptığı kapasitede düşünemezdi ve Maya kutsal metinlerine göre bu adamlar “konuştu ama akılları yoktu.” Çamurdan yapıldıkları için hareket edemiyorlardı ve teknik olarak da ölümlü değillerdi. Tanrılar ilk yaratılışlarından memnun kalmamışlar, bu yüzden çamur insanları su ile yok etmişlerdir.

Ahşaptan Yapılmış

İkinci yaratılışta tanrılar erkekleri ağaçtan, kadınları sazdan yarattılar. Bu insanlar, insanlar gibi işlev görebilirdi, ancak ruhları yoktu ve tanrıları onurlandırmıyorlardı. Onlar da ölümsüzdü. Öldüklerinde sadece üç gün ölü kaldılar ve ölümden dirileceklerdi. Ağaç adamlarının ve kamış kadınlarının yok edilmesi, kaynar su baskınından kaynaklandı. Bu kıyametten kurtulmuş olabilecek birkaç kişinin bugün var olan maymunlar haline geldiği düşünülüyor.

Mısırdan Yapılmış

Üçüncü yaratılış, günümüz insanının doğuşunu gördü. Bu insanlar beyaz ve sarı mısır hamurundan ve tanrıların kanından yapılmıştır. İlk insanlar dört erkek ve dört kadındı. Bu erkekler ve kadınlar, tanrılar tarafından fazla akıllı görüldü. Maya tanrıları, bu zeki insanların kendi otoriteleri için bir tehdit oluşturduğuna inandılar ve neredeyse onları da yok ettiler. 

Bununla birlikte, Cennetin Kalbi (Huracán olarak da bilinir, ancak yaratılış hikayesinde o, Cennetin Kalbi, Dünyanın Kalbi veya Gökyüzünün Kalbi’dir), daha az bilge olmaları için zihinlerini ve gözlerini bulandırdı.

MAYA DİNİ İNANCI HAKKINDA ANLAŞILMASI GEREKEN EN ÖNEMLİ KAVRAM, ZAMANIN VE İNSANIN YARATILIŞININ DÖNGÜSEL OLDUĞUNUN DÜŞÜNÜLMESİDİR.

Farklı Maya grupları, çeşitli yaratılış mitlerine inanır. Maya dini inancı hakkında anlaşılması gereken en önemli kavram, zamanın ve insanın yaratılışının döngüsel olduğunun düşünülmesidir. Bu, bazı Mayaların çağdaş insanların yok olacağına ve başka bir yaratılışın yakın olduğuna inandıkları anlamına gelir. Bununla birlikte, bu, Maya’nın “dünyanın sonu” olayına inandığı şeklindeki popüler fikirlerle mutlaka aynı anlama gelmez. İnsanlığın sonuna inanmak dünyanın sonu değil, bir çağın sonu ve belki de yeni bir tanrılar çağının başlangıcıdır.

Tanrılar, “insanların” farklı versiyonlarını yok ettiler çünkü onlar yaratıcılarına tapınamadılar ya da tapınmak istemediler. Bu, tanrılar için çok önemli bir husustur. Değersiz ve tanrılara yiyecek sağlamaktan aciz yaratımlara sahip olamazlardı.

Başlıca Maya Tanrıları ve Tanrıçaları

Tipik olarak, Maya tanrıları akıcıdır ve farklı kişiliklere sahiptir. Bu bazen bir tanrıyı diğerinden ayırt etmeyi zorlaştırır. Bununla birlikte, Maya tanrılarının çok sayıda olmasına rağmen, en önemli tanrıların bazen daha az dikkate değer tanrılarla değiştiğini ve her iki tanrının özelliklerini paylaştığını akılda tutmak daha basit olabilir. Bağlantısallığın Maya kültürüne dahil edilmesi , şaşırtıcı olmayan bir şekilde, Maya tanrıları için de geçerlidir. Hatta bazı tanrıların çelişkili kişilik özellikleri vardır.

Tanrıların kişiliklerinin çokluğu, görünüşleriyle daha da artar. Birçok tanrı, bir insan ve belirli bir hayvanın karışımıdır. Ayrıca farklı ana yönlerle ilişkilendirilirler ve tek bir tanrının önemi tarihsel bağlama göre değişebilir. Bilim adamlarının bazı Maya tanrılarına Latin alfabesinin harfleriyle atıfta bulunmalarının nedeni tam da bu akışkanlıktır .

Itzam Ná & Ix Chebel Yax

Itzam Ná, yaratılışa atfedilen tanrıdır. Onun hakkında pek bir şey bilinmiyor ve aynı şey muadili Ix Chebel Yax için de söylenebilir. Itzam Ná genellikle şaşı gözlü, uzun burunlu yaşlı bir adam ve hatta bazen bir iguana olarak tasvir edilir. Ix Chebel Yax, Itzam Ná’nın karısıydı ve aynı zamanda bir iguana olarak tasvir ediliyor. Hem o hem de Itzam Ná, tanrılar hiyerarşisinde üst sıralarda kabul edilir. Birçok Maya isminin yazımı değişebileceği gibi, isimlerinin yazılışı da değişebilir.

Huracan

Bir başka önemli Maya tanrısı olan Huracán, genellikle Cennetin Kalbi, Gökyüzünün Kalbi veya Dünyanın Kalbi olarak anılır. Huracán’ın yüce yaratıcı tanrı olduğuna dair çok fazla doğrudan kanıt bulunmamakla birlikte, Popol Vuh dualarından birinde Huracán’ın “hayat veren” olduğunu ima eder. Aynı dua aynı zamanda Huracán’a Cennetin ve Dünyanın Kalbi olarak atıfta bulunur ve bu da onun bir yaratıcı olarak önemini gösterir. Maya tanrılarının akışkanlığı nedeniyle, yaratıcı tanrılar arasında kesinlikle net bir ayrım yapmak hayati önem taşımaz. Bununla birlikte, Huracán tipik olarak Guatemala’daki Quiché Mayası ile ilişkilendirilir. Quiché, Huracán’ın dünyayı şekillendirdiğine ve onu insanlar için yarattığına inanıyor. O da insanları mısır hamurundan yaratmış, ateşin, fırtınanın ve rüzgârın efendisidir.

K’inich Ajaw

Bazen Tanrı G veya Kinich Ahau olarak bilinen K’inich Ajaw (Ah-how olarak telaffuz edilir), “Güneş-yüzlü Lord”dur. K’inich Ajaw tipik olarak Doğu’da doğuyor veya doğuyor ve güneş batarken yaşlanıyor olarak tasvir edilir. Bu şiddetli güneş tanrısı daha sonra bir jaguara dönüşecek ve yeraltı dünyasında bir savaş danışmanı olacaktı. Güneş tanrılarına hem tapınılır hem de korkulur çünkü onlar güneşin hayat veren özelliklerini sunarken bazen çok fazla güneş sağlayabilir ve kuraklığa neden olabilirler.

Hun H’unahpu

Mısır tanrısı Hun H’unahpu, göksel varlıkların belki de en önemlisidir. Tanrı E olarak da anılan Hun H’unahpu, ova Yucatec Maya tarafından modern insanların yaratıcısı olarak kabul edilir. Bunun nedeni, onun mısırı ve kanı, insanlığı mümkün kılan şeydir. Yaşamın ve doğurganlığın sembolüdür ve genç, uzun saçlı bir adam olarak tasvir edilmiştir.

Çak

K’inich Ajaw’ın görünen muadili olan Chak, yağmur tanrısı veya Tanrı B’dir. Chak hem yarı insan hem de yarı sürüngendir ve genellikle bir şimşek, yılan veya balta ile gösterilir. Bu korkunç tanrı bazen maviye boyanarak ve yüzünden yılana benzer bıyıklarla gösterilir. Maya, Chak’ın şimşek, gök gürültüsü ve bulutlar yapacağı mağaralarda yaşadığına inanıyor. Chak’tan da hem korkuluyor hem de ona tapılıyordu. İnsanlar için gerekli yağmurları getirdi, ama aynı zamanda yıldırımları tehdit eden seller üretti ve büyük bir fırtına gibi davrandı. Sağladığı yağmurların karşılığı olarak da kan kurbanları talep etti.

K’awil

Tanrı K veya K’awil, asanın koruyucusudur. O, ağırlıklı olarak kraliyet soyunun koruyucusudur ve yıldırımla da bağlantılı olmasıyla bilinir. Genellikle dumanı tüten bir meşalenin deliği veya tüyler ürpertici bir balta bıçağıyla resmedilir. Korkunç piercinglerine ek olarak, bir ayağında yılan, diğer ayağında ise kalkık bir burnu vardır. K’awil, şimşeklerinden biriyle bir dağa çarptıktan sonra kakao ve mısırı keşfetmesiyle tanınır.

Kısım

Kisim veya Tanrı A, “gaz çıkaran” olarak bilinir. Yine de esprili ismin sizi aldatmasına izin vermeyin. Bu tanrı, korkunç bir ölüm ve çürüme tanrısıdır . Kısım, gerçek bir çürüyen iskelet veya zombi olarak tasvir edilmiştir. Bazen Kısım’a bir baykuş eşlik ederdi. Maya inancında baykuşlar yeraltı dünyasının habercileridir.

Ix Chel

God O veya Ix Chel, gökkuşaklarının tanrıçasıdır. Batı kültüründe gökkuşakları iyi niyeti simgelese de, Ix Chel bir iyi niyet tanrısı olarak karıştırılmamalıdır. Maya aslında gökkuşaklarının “iblislerin şişkinliği” olduğuna ve kötü şans ve hastalık getirdiğine inanıyor. Ix Chel de gökkuşaklarıyla olan ilişkisi nedeniyle bu şeyleri temsil ediyor. Tipik haliyle, Ix Chel dişli, pençeli ve harap bir kocakarıdır. Bununla birlikte, Maya varlıklarının ikiyüzlülüğü ile bağlantılı olarak, Ix Chel’in daha iyiliksever bir formu da vardır. Ara sıra doğurganlığı ve doğumu temsil eder ve bu bağlamlarda genç ve güzel olarak resmedilir.

Kahraman İkizler

Son olarak, Kahraman İkizler efsanesi, iki erkek kardeşin, Xbalanque ve Hunahpu’nun yeraltı dünyasındaki maceralarını içerir. Popol Vuh’ta anlatılan efsane, kardeş-tanrıların gebe kalmasıyla başlar. İkizlerin babası tanrı Hun H’unahpu’ydu. Hun H’unahpu ve erkek kardeşi, başları kesilerek kurban edilmek üzere yeraltı dünyasına çekildiler. Ancak Hun H’unahpu ölümsüz olduğu için kopan kafası hayatta kaldı ve ağaçta bir meyveye dönüştü. Hun H’unahpu’nun meyve kafası, sonunda Kahraman İkizler Xbalanque ve Hunahpu’yu doğuran tanrıça Xquic’in eline tükürdü.

İkizler pek çok zorlukla karşılaştı, ancak en destansı hikaye, Maya yeraltı dünyası Xibalba’da (Shee-bahl-bah olarak telaffuz edilir) yaptıkları yolculuktur .

İkizler, Xibalba lordlarının başlarının üzerinde gürültülü ve gürültülü bir top oyunu oynadıktan sonra yeraltı dünyasına çağrıldılar. Lordlar ikizlere birçok kez meydan okudu, ancak zeka ve kurnazlık sayesinde ikizler Xibalba’nın lordlarını alt etmeyi başardılar. Xbalanque ve Hunahpu, bitmeyen zorluklardan bıktı ve yeraltı dünyasından kaçmanın bir yolunu buldu. Kendilerini gezgin kılığına soktular ve yeraltı tanrılarını hileler ve oyunlarla eğlendirdiler. Lordlar, bir insanı kurban edildikten sonra hayata döndürme hilelerinden o kadar etkilendiler ki, ikizlerden onları kurban edip hayata döndürmelerini istediler. Ancak ikizler tanrıları hayata döndürmek yerine onları ölü bıraktılar ve yeraltı dünyasını sefiller için bir yer haline getirdiler. Kahraman İkizler ve Xibalba’nın efendileri artık gece gökyüzünde yıldızlar olarak yaşıyor.

Daha birçok göksel varlık vardır, ancak yukarıda belirtilenler en sık meydana gelenlerdir. Pek çok biçimde gelebilirler ve bunların çokluğu, Maya dininin birleştirici ideallerinin bir direğidir .

Cennet, Cehennem ve Ana Yönler

Çağdaş batılı cennet ve cehennem fikirlerinin aksine, Maya bu alemlerin farklı seviyelerine inanıyordu. Bununla birlikte, birbirinden ayırt edilmesi gereken üç ana alan vardır. Maya, doğaüstü seviyeleri cennet ve cehennem olarak değil, üst dünya, orta dünya ve yeraltı dünyası olarak anlar.

Üst dünya on üç seviyeden oluşur, orta dünya bir seviyedir ve alt dünya dokuz seviyedir. Ceiba ağacının, üst dünyanın en yüksek seviyesinden yeraltı dünyasının en alt seviyesine kadar tüm alemlerde büyüdüğüne inanılıyor. Ceiba ağacı, Maya dünyasında ana yönlerin önemini anlamak için hayati önem taşır.

Özellikle Maya tanrıları ana yönlerle bağlantılıdır. Dört ana yöne aşina olmamıza rağmen, Maya ana yönlere, dört yöne ve merkeze ilişkin beş unsur olduğunu anladı. Muhtemelen, Maya için en anlamlı ana yön doğudur. Doğu, güneşin doğduğu yerdir ve Maya’nın güneşin her gün doğudan doğduğu inancı nedeniyle doğumla ilişkilendirilir.

Bu ilkeler Maya’nın günlük yaşamının da bir parçasıydı. Evler, ana yönleri ve Ceiba ağacını yansıtacak şekilde tasarlandı. Mayalar, ana yönlerin Ceiba ağacı merkezini temsil etmek için evlerinin ortasına ocak bile inşa ettiler.

Maya Ritüelleri

Maya, çeşitli dini ritüellere katıldı. Kurban dini törenlerde yaygın bir uygulama olmasına rağmen, bunların hepsi insan kurban etme ile ilgili değildi. Popüler inanışın aksine, ritüel kurban, zavallı bir tutsağın korkunç ölümüyle sınırlı değildi. Bu, Maya dünyasında birkaç kez meydana gelse de, nispeten nadir bir olaydı. Açık farkla en yaygın kurban töreni kan akıtmaktı.ŞİMDİYE KADAR EN YAYGIN MAYA KURBAN RİTÜELİ KAN AKITMAKTI.

Kan alma

Kan akıtma tam da göründüğü gibi, bir fedakarlık uygulaması olarak kan dökmek. Maya örneğinde, kan akıtma kraliyet soyu ile sınırlıydı. Tanrılar, insanlığa hayat vermek için kanlarını döktükleri ilk yaratılış nedeniyle kan talep ettiler. Ayrıca, sık olmamakla birlikte, atalarla iletişim kurmak için kan alma işlemi yapıldı.

Kan alma uygulaması, Maya dünyasında önemli tarihlere işaret ediyordu. Uygulamaya katılan soylular, kan akıtmaya hazırlanmak için bazen günlerce arınma ritüelleri gerçekleştirerek geçirirlerdi. Kraliyet soyundan gelen hem erkeklerin hem de kadınların bu ritüelleri gerçekleştirmesi bekleniyordu. Maya kralları ve kraliçeleri, çeşitli kan dökme biçimlerine katılır, hatta ritüeli gerçekleştirmek için kutsal aletler yaparlardı. Kan, genellikle daha fazla kan ve belki de daha fazla ağrı üretmek için tasarlanmış özel aletlerle vücudun farklı bölgelerinden alındı. Aletler tipik olarak vatoz dikenlerinden yapılmıştır ve dini önemlerini göstermek için farklı gliflerle süslenmiştir. Rubalcaba tarafından kaydedilen korkunç bir fedakarlık örneği, tipik olarak kraliyet kadınları olan kadınların dillerini delmek için nasıl dikenli bir ip kullandıklarını ve Maya ikonlarının üzerine saçmak için nasıl kan çektiklerini anlatıyordu.

Kan alma uygulaması genellikle doğumlar, tahta çıkışlar ve yıldönümleri gibi önemli olayları anmaya ve kutsamaya hizmet ederdi. Öte yandan, insan kurban etme en büyük Maya olayları için ayrılmıştı.

İnsan kurban

Savaşlar genellikle din dışındaki nedenlerle yapılırken, savaşlar meydana geldiğinde işin içine din girerdi. Çoğu zaman, şamanlar veya rahipler savaş stratejilerinin planlanmasına yardımcı olur. Bir savaş rahibine nacom denirdi . Maya genellikle savaş ve dinin yönlerini birleştirirdi . Tipik olarak, bu kurban için esir almak şeklindeydi.

Kurbanlar, tanrıları memnun etmede önemliydi ve aynı zamanda askeri bir zaferi garantilemede hayati öneme sahipti. Bir kral veya kraliçe tahta çıktığında ve siyasi bir mahkum yakalandığında, yaşamı değiştiren olayı bir insan kurban ederek anarlardı. Tipik olarak, bu mahkumlar bir düşman devletin kraliyet mensupları veya seçkinleri olacaktır. En yüksek rütbeli kraliyet üyeleri, yalnızca Popol Vuh’tan olayları yeniden yaratmak amacıyla kurtarıldı .

Bu fedakarlıklar birçok şekilde gerçekleştirildi, ancak en yaygın olan üç yöntem vardı. İlk yöntem, başının kesilmesiydi. Bir sonraki yöntem, kalbi canlı bir kişiden çıkarmanın popüler yöntemiydi. Son, en popüler yöntem, yaşayan bir insanı tanrılara bir adak olarak bir cenote veya doğal kuyuya atmaktı .

Diğer Teklifler ve Ritüeller

Antik Maya ile ilişkilendirilen en yaygın ritüel kurban etme uygulaması olsa da, başka türde ritüeller de gerçekleştirdiler. Tüm Maya teklifleri o kadar kanlı ve ürkütücü değildi. Batılılar için pek mantıklı görünmese de, alternatif teklifler tanrılarla iletişim kurmanın ve onları tatmin etmenin ilginç yollarını sunuyor.

Tanrılarla iletişim kurmanın oldukça ürkütücü ve gözden kaçan bir yolu, çocukları cenotelere indirmekti . Çocuklar, tanrı veya tanrılarla konuşmaları için kuyulara yerleştirildi. Kuyuda birkaç saat kaldıktan sonra, tanrılardan gelen mesajın duyulabilmesi için çocuklar alınırdı. Tabii ki Maya, tanrılara yeşim taşı, altın , maskeler, kabuklar, oyulmuş insan kemiği ve törensel veya kutsal aletler gibi değerli eşyaların sunulmasına da katıldı.

Evlilik başka bir dini ritüel ve kutlama sebebiydi. Maya evlilikleri tipik olarak aynı sosyal sınıf içindeki görücü usulü evliliklerdi. Evlilik sırasındaki yaş değişkendi, ancak uzmanlar evlilik yaşının nüfus artışı ve düşüşüyle ​​ilişkili olduğunu düşünüyor. Maya nüfusu azaldığında gençler daha genç yaşta evlenirdi. Çiftler çok genç yaşta, hatta bazen bebekken eşleştirilirdi.

Evlilikler gelin evinde rahipler tarafından gerçekleştirilirdi. Rahipler, tesadüfi bir evlilik getirmek için tütsü yakarlardı ve ardından bir ziyafet veya başka tür bir kutlama başlardı. Evlilik, karı koca tarafından başarılı görülmezse, çift “boşanabilir”. Boşanmanın bilinen bir ritüeli yoktur, ancak boşanmanın aşağı yukarı kabul edilebilir bir eylem olması merak uyandırıcıdır.

Dans, gözden kaçan başka bir ritüeldir. Tanrılarla iletişim kurmak için dans ritüelleri yapıldı. Danslar, tanrıların yüzlerini tasvir eden lüks kostümlere sahip olacaktı. Mayalar genellikle değnek, mızrak, çıngıraklar, asalar ve hatta dans yardımcıları olarak canlı yılanlar gibi süs eşyaları takar veya içerirdi. Maya, bir tanrı gibi giyinip hareket ederek, tanrının ruhu tarafından ele geçirileceklerine ve bu nedenle onunla iletişim kurabileceklerine inanıyorlardı.

Eski Maya, karmaşık bir dini sürdürdü. Çok yönlü tanrılar ve ritüeller, ne kadar senkretize olmuş olsalar da günümüz Maya kültüründe bile varlığını sürdürmüştür. Yaratma, fedakarlık, kutsallık ve çokluk ideolojileri, Maya dinini anlamanın anahtarıdır.